โลกมักชื่นชมผู้ที่ควบคุมเหตุการณ์และจัดการทุกสิ่ง แต่ในคำสอนของเต๋า กลับบอกว่า การปล่อยให้สิ่งต่าง ๆ ดำเนินไปตามธรรมชาติ ต่างหากคือหนทางที่แท้จริงของความสงบและความมั่นคง
มีนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องหนึ่ง ที่เล่าจื๊อถ่ายทอดถึงผู้ปกครองผู้เข้าใจธรรมชาติของเหตุและผล ผู้ซึ่งไม่พยายามฝืนหรือบังคับทุกสิ่ง แต่ก้าวไปอย่างสงบ ปรับตัวเข้ากับการเปลี่ยนแปลง และค้นพบอิทธิพลแท้จริงในความไม่ยึดติดของตนเอง กับนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องการเปลี่ยนแปลงตามเหตุการณ์
เนื้อเรื่องนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องการเปลี่ยนแปลงตามเหตุการณ์
กาลครั้งหนึ่ง เล่าจื๊อได้เคยเดินไปทางไปแคว้นหนึ่งทางตะวันออกชื่อ “เยี่ยงเหอ” เป็นแคว้นที่อุดมสมบูรณ์ดั่งสวรรค์บนดิน ผืนนาดูเขียวชอุ่มไม่เคยแล้ง
แม่น้ำทอดยาวเหมือนริ้วแพรเงินสะท้อนแสงอาทิตย์ยามเช้า เสียงหัวเราะของเด็ก ๆ ดังจากทุกมุมบ้าน ผู้คนต่างพอใจในชีวิต
กษัตริย์แห่งเยี่ยงเหอทรงเชื่อมั่นว่า “ความสุขคือรางวัลสูงสุดของประชา” พระองค์จึงจัดงานรื่นเริงเดือนละหลายครั้ง แจกจ่ายอาหาร ผลไม้ และทองคำให้ทุกครัวเรือน
เมืองทั้งเมืองจึงคล้ายอยู่ในฤดูใบไม้ผลิอันยืดยาว ไม่รู้จักหนาว ไม่รู้จักขาด
แต่เมื่อความสุขอยู่เนิ่นนานเกินไป ผู้คนเริ่มไม่รู้ค่าของมัน ลูกหลานชาวนาไม่กลับไปทำนา เพราะคิดว่าทองของหลวงมีไม่สิ้นสุด
พ่อค้าหยุดค้าขายเพราะไม่จำเป็นต้องเหน็ดเหนื่อย นักปราชญ์ไม่เขียน ไม่สอน เพราะไม่มีใครอยากฟัง ความสุขที่ครั้งหนึ่งเคยเติมเต็มหัวใจ กลับกลายเป็นม่านหมอกแห่งความประมาท
วันหนึ่ง เมฆดำคลุมฟ้า ฝนไม่ตกติดต่อกันหลายเดือน ข้าวยืนต้นตาย แม่น้ำแห้ง วัดวังเริ่มทรุดโทรม
เล่าจื๊อยืนมองเมฆลอยเหนือเมืองพลางเอ่ยเบา ๆ “ความสุขมากเกินไป ย่อมนำทุกข์… ความทุกข์มากเกินไป ย่อมนำสุข นี่คือจังหวะของฟ้า ที่แม้กษัตริย์ก็ฝืนไม่ได้”
เมื่อความทุกข์ครอบงำ แคว้นเยี่ยงเหอจึงได้กษัตริย์องค์ใหม่ พระองค์ทรงเห็นความประมาทของคนรุ่นก่อน จึงสาบานว่าจะไม่ยอมให้เกิดขึ้นอีก “ความอ่อนโยน คือรากแห่งความพินาศ” พระองค์ตรัสเช่นนั้น
แล้วออกกฎหมายใหม่ทุกสัปดาห์ ตั้งเจ้าหน้าที่ตรวจตราทุกหมู่บ้าน สั่งให้คนทำงานห้ามพักกลางวัน ห้ามพูดจาเหลวไหล ห้ามหัวเราะโดยไม่จำเป็น ผู้ฝ่าฝืนถูกลงโทษอย่างหนัก แม้แต่เสียงดนตรีในเมืองก็เงียบหายไป
เมื่อเวลาผ่านไป ความกลัวกลายเป็นวัฒนธรรมแห่งความเงียบ ไม่มีขโมย ไม่มีการโกง แต่ก็ไม่มีรอยยิ้ม ไม่มีความอบอุ่น
ผู้คนทำตามคำสั่งไม่ใช่เพราะเข้าใจ แต่เพราะกลัว ราชสำนักมั่งคั่งขึ้น ข้าวปลาเต็มคลัง แต่หัวใจของผู้คนกลับกลวงเปล่า
เล่าจื๊อเดินผ่านตลาดอันว่างเปล่า เห็นชายชราแบกของอย่างเงียบงัน เขาหยุดยืน ลูบเคราเบา ๆ พลางกล่าวกับศิษย์ข้างกายว่า “กฎหมายคือกรอบที่ป้องกันสิ่งชั่ว แต่เมื่อกรอบหนาเกินไป มันกักสิ่งดีไว้ด้วย”
สายลมพัดผ่านราวกับคำเตือนแห่งฟ้า และในห้วงความเงียบนั้น เสียงหัวใจของแคว้นเยี่ยงเหอ ก็ดูเหมือนจะเต้นช้าลงทุกขณะ…
ผ่านไปอีกหลายปี เมื่อแผ่นดินของเยี่ยงเหอเริ่มสงบลงจากความเข้มงวด บุตรชายของฮ่องเต้องค์นั้นขึ้นครองราชย์แทน
เขาเติบโตมาท่ามกลางความกลัว เห็นคนเงียบโดยไม่เข้าใจ จึงตั้งสัตย์ว่า “เราจะคืนอิสรภาพให้ผู้คนอีกครั้ง”
พระองค์ประกาศยกเลิกกฎหมายเก่าเกือบทั้งหมด เปิดเมืองให้ค้าขาย เปิดโรงเรียนให้ทุกคนแสดงความคิดเห็น
ตั้งสภาเพื่อรับฟังเสียงราษฎร และเปิดถนนแห่ง “ความเปลี่ยนแปลง” ในช่วงแรก เมืองเต็มไปด้วยพลังใหม่ ผู้คนตื่นเต้น หัวใจพองโต
แต่ไม่นาน เสียงทะเลาะเริ่มดังขึ้นจากทุกตลาด เมื่อทุกคนได้พูด ต่างก็อยากถูกฟัง เมื่อทุกคนมีสิทธิ์ ต่างก็อยากมีอำนาจ ความเปลี่ยนแปลงที่เคยเป็นความหวัง กลายเป็นพายุที่ไม่มีใครควบคุมได้
วันหนึ่ง พระองค์ทรงถามเล่าจื๊อที่มาเยือนวัง “เรามีเจตนาดี อยากให้ประชามีความสุข แต่เหตุใดความวุ่นวายจึงมากกว่าก่อนหน้านี้เสียอีก?”
เล่าจื๊อเพียงยิ้ม แล้วตอบเบา ๆ “โลกไม่ต้องการผู้แก้ไขทุกเหตุการณ์ เพราะเหตุการณ์คือครูของการเปลี่ยนแปลง เมื่อท่านพยายามเร่งฤดูใบไม้ผลิให้มาเร็วขึ้น ท่านก็เพียงทำให้ดอกไม้ร่วงก่อนเวลาเท่านั้น”
คำพูดนั้นเหมือนลมที่พัดผ่านผืนน้ำ ไม่มีเสียงใหญ่ แต่ทำให้คลื่นในใจพระองค์นิ่งลง
หลังจากนั้น กษัตริย์แห่งเยี่ยงเหอเริ่มปกครองด้วย “การไม่ฝืน” ไม่เร่งรัดให้ฟื้นฟูเร็ว ไม่ออกกฎหมายบีบบังคับ
พระองค์เพียงส่งคนออกไปฟังเสียงของชาวบ้านในแต่ละหมู่บ้าน ใครขาดน้ำ ก็ช่วยสร้างบ่อใครมีของเหลือ ก็สอนให้แบ่ง ไม่มีนโยบายใหญ่โต ไม่มีแผนยิ่งใหญ่ แต่สิ่งเล็ก ๆ เหล่านี้กลับค่อย ๆ ฟื้นหัวใจของแผ่นดิน
ผู้คนเริ่มทำงานด้วยความสมัครใจ พ่อค้ากลับมาค้าขายด้วยความซื่อสัตย์ นักปราชญ์เริ่มสอนผู้คนอีกครั้ง ไม่ใช่เพื่อชื่อเสียง แต่เพื่อความเข้าใจ
ฤดูฝนกลับมาอีกครั้ง ข้าวกล้าขึ้นเขียวชอุ่มเต็มท้องทุ่ง แม่น้ำที่เคยแห้งกลับใสเย็นอีกหน
เล่าจื๊อเดินผ่านทุ่งนั้น พลางเอ่ยคำสอนสุดท้ายกับพระองค์ว่า
“ทุกสิ่งบนโลกเปลี่ยนแปลงไปตามเหตุของมัน
สุขแปรทุกข์ ทุกข์แปรสุข ไม่มีสิ่งใดคงอยู่ตลอดไป
ผู้เข้าใจเต๋าไม่หวั่นไหวต่อความเปลี่ยนแปลง
เพราะรู้ว่า การยอมรับคือหนทางเดียวสู่ความสงบที่แท้จริง”
สายลมพัดผ่านยอดข้าว เสียงซู่ซ่าเบา ๆ ดังราวกับเสียงของเต๋าเอง ในความเงียบนั้น ไม่มีผู้ชนะหรือผู้แพ้ มีเพียงผู้ที่ “ยอมให้โลกหมุนไปตามเหตุของมัน”
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า.. เมื่อโลกเปลี่ยน เราไม่จำเป็นต้องฝืนเปลี่ยนโลก แต่ควรเรียนรู้ที่จะเปลี่ยนตนให้กลมกลืนกับมัน เพราะทุกเหตุการณ์ล้วนมีเหตุและผลของมันเอง สุขย่อมแปรเป็นทุกข์ ทุกข์ย่อมแปรเป็นสุข วัฏจักรแห่งเหตุผลนี้ไม่มีใครหยุดได้ การฝืนเพียงทำให้เหน็ดเหนื่อย แต่การเข้าใจจะทำให้เราอยู่เหนือมันได้อย่างสงบ นี่คือแก่นของการเปลี่ยนแปลงตามเหตุการณ์
ในนิทาน เล่าจื๊อไม่ได้สอนให้คนปล่อยปละละเลย แต่สอนให้รู้จังหวะของชีวิต เหมือนแม่น้ำที่ไม่เร่งไหลแต่ไม่เคยหยุด การยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้น ไม่ใช่เพราะยอมแพ้ แต่เพราะเห็นว่าทุกอย่างล้วนเป็นครู ทุกข์และสุขต่างเป็นบทเรียนให้เราเข้าใจธรรมชาติของโลก เมื่อเข้าใจเช่นนี้ ใจก็ไม่หวั่นไหวต่อการเปลี่ยนแปลง และจะพบ “ความสงบ” ที่แท้จริงในใจของตนเอง
อ่านต่อ: นิทานเต้าเต๋อจิงแฝงข้อคิดดี ๆ และปรัชญาชีวิตสุดลึกซึ้งในวิถีเต๋าของเล่าจื๊อ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องการเปลี่ยนแปลงตามเหตุการณ์ (อักงฤษ: Transformation According to Circumstances) นิทานเรื่องนี้มาจากคัมภีร์เต้าเต๋อจิงบทที่ 58 ซึ่งกล่าวถึงการ “เปลี่ยนแปลงตามเหตุการณ์” อันเป็นแก่นแท้ของวิถีเต๋า รัฐและชีวิตของผู้คนย่อมหมุนเวียนไปตามเหตุผลของมันเอง ความสุขและความทุกข์เกิดขึ้นสลับสับเปลี่ยน และสิ่งใดที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ ย่อมมีผลตามมาเสมอ เล่าจื๊อได้บันทึกไว้ว่า:
การเปลี่ยนแปลงตามเหตุการณ์
รัฐบาลที่ดูเหมือนโง่ที่สุด
กลับมักให้ประโยชน์แก่ประชาชนได้มากที่สุด
แต่รัฐบาลที่ชอบยุ่งเรื่องทุกอย่าง
มักสร้างแต่ปัญหาและความผิดหวังมีความทุกข์! มีความสุขก็อยู่ใกล้ ๆ
มีความสุข! มีความทุกข์ก็แฝงตัวอยู่ข้างใต้
ใครเล่าจะรู้ว่าในที่สุดจะเกิดอะไรขึ้นแล้วเราจะตัดการแก้ไขออกไปเลยได้ไหม?
การแก้ไขที่มากเกินไป อาจกลายเป็นความบิดเบือน
สิ่งดีในนั้นก็อาจกลับกลายเป็นสิ่งชั่วร้าย
ความเข้าใจผิดของประชาชนในเรื่องนี้ก็อยู่มานานแล้วดังนั้นปราชญ์จึงเปรียบเสมือน เส้นตรงที่ไม่ตัดใครด้วยมุมของมัน มุมที่ไม่ทำร้ายใครด้วยความแหลมของมัน เขาตรงไปตรงมา แต่ไม่ทำตามใจตัวเอง เขาสว่างไสว แต่ไม่ทำให้ใครตาลาย
เล่าจื๊อสอนว่า ผู้ที่เข้าใจแก่นแท้ของเหตุและผลจะไม่ฝืน ไม่ต้าน และไม่พยายามควบคุมทุกสิ่ง แต่เลือกที่จะปรับตนให้เข้ากับเหตุการณ์อย่างสงบ คนที่ฉลาดจะรู้จักยอมรับความเปลี่ยนแปลง และเรียนรู้ที่จะก้าวไปพร้อมกับโลกโดยไม่หวั่นไหว
นิทานเรื่องนี้จึงถูกแต่งขึ้นเพื่อสะท้อนคำสอนในบทดังกล่าว โดยเล่าผ่านเรื่องราวของแคว้นและผู้คนที่ต้องพบกับความสุขและความทุกข์ หมุนเวียนไปตามเหตุการณ์ แม้บางครั้งดูเหมือนความวิบัติหรือความไม่เข้าใจ แต่แท้จริงแล้วเป็นบทเรียนให้มนุษย์เรียนรู้การยอมรับ
คติธรรม: “ผู้เข้าใจเต๋าไม่ฝืนเหตุการณ์ แต่ก้าวไปกับมันอย่างสงบ นั่นคือหนทางสู่ความมั่นคงแท้จริง”