ในชีวิตของเราทุกคนย่อมมีอุปสรรคและอันตรายที่ต้องเผชิญ การใช้สติปัญญาและความคิดรอบคอบในช่วงเวลานั้นจึงเป็นสิ่งสำคัญ เพราะบางครั้งการใช้ความกล้าหรือการกระทำตามอารมณ์อาจนำไปสู่ปัญหาที่ไม่สามารถแก้ไขได้
มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่ง ที่สอนให้เรารู้ว่าการใช้สติและความสงบ ในเวลาคับขันสามารถช่วยให้เราหาทางออกและเอาชนะอุปสรรคต่าง ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ กับนิทานชาดกเรื่องศิษย์ผู้เฉลียวฉลาด
เนื้อเรื่องนิทานชาดกเรื่องศิษย์ผู้เฉลียวฉลาด
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ในป่าลึกแห่งหนึ่ง มีกวางตัวหนึ่ง ที่ฉลาดและเป็นผู้นำของฝูงกวาง กวางตัวนี้มีหลานชาย ที่เป็นลูกของพี่ชายเขา หลานชายได้รับการเลี้ยงดูและเรียนรู้จากลุงกวางที่ฉลาดมาตั้งแต่เด็ก ลุงกวางสอนหลานทุกสิ่งที่จำเป็นเพื่อความอยู่รอดในป่า
ทั้งวิธีหากิน การหลบหลีกอันตรายจากสัตว์นักล่า และการเอาตัวรอดในสถานการณ์ต่าง ๆ หลานชายเรียนรู้ได้อย่างรวดเร็วและเชื่อฟังคำแนะนำของลุงเป็นอย่างดี
วันหนึ่ง เมื่อฝูงกวางกำลังกินหญ้าอยู่ในทุ่งกว้างหลานชาย ของกวางฉลาดรู้สึกกระหายน้ำ เขามองเห็นแม่น้ำ อยู่ไกล ๆ และตัดสินใจเดินไปหามัน
“ลุงครับ ผมขอไปดื่มน้ำสักพักนะครับ” หลานชายพูดกับลุงของเขา
“ระวังตัวด้วยนะหลาน เจ้าน้ำในแม่น้ำอาจจะมีอันตรายซ่อนอยู่” ลุงกวางเตือน
หลานชายไม่ได้ระมัดระวังว่าใกล้ ๆ แม่น้ำมีกับดัก ของนายพรานที่วางไว้เพื่อจับสัตว์ เมื่อหลานชายเดินไปถึงที่แม่น้ำ เขาก็เดินเข้าไปในกับดักที่ซ่อนอยู่ทันที และทันใดนั้นกับดัก ก็จับเขาไว้จนไม่สามารถขยับตัวได้
หลานชายกวางตกใจมาก เขาตะโกนร้องขอความช่วยเหลือดังลั่น “ช่วยด้วยครับ! ผมติดกับดักอยู่!” แต่ฝูงกวางอยู่ไกลเกินกว่าจะได้ยินเสียงของเขา
ในตอนแรกเขารู้สึกหวาดกลัวและตกใจมาก แต่แล้วเขาก็เริ่มสงบสติอารมณ์และคิดหาทางออก
เขานึกถึงการสอนจากลุงกวางที่เคยสอนเขาเกี่ยวกับการเอาตัวรอดในป่า ลุงกวางเคยสอนให้เขารู้ว่าเมื่อเผชิญกับอันตรายต้องสงบสติอารมณ์ และคิดหาวิธีออกจากสถานการณ์นั้น
หลานชายเริ่มคิดถึงสิ่งที่ลุงสอน และนึกขึ้นได้ว่านายพรานจะไม่จับสัตว์ที่ตายไปแล้ว เขาจึงตัดสินใจแกล้งตายทันที โดยไม่ขยับตัวและปล่อยให้ตัวเองดูเหมือนสัตว์ที่ตายไปแล้ว หวังว่านายพรานจะไม่มายุ่งกับเขาอีก
เมื่อนายพราน มาถึงและเห็นกวางที่ทำเป็นตาย เขาก็หยุดชะงักและพิจารณาอยู่ครู่หนึ่ง พอเห็นว่าไม่มีการขยับตัวจากกวาง เขาจึงคิดว่ากวางตัวนี้ตายไปแล้ว
“มันตายไปแล้ว… เอาไว้นี่ก่อนล่ะกัน ขอผ่านไปล่าตัวอื่นก่อนก็แล้วกัน ค่อยเก็บมันไป” นายพรานพูดกับตัวเอง
นายพรานเดินจากไป โดยไม่สนใจกวางตัวที่แกล้งตาย หลานชายของกวางสงบสติอารมณ์ได้ดี เพราะเขาจำคำสอนของลุงได้ว่า “ถ้าเผชิญหน้ากับอันตราย จงทำตัวให้สงบและคิดหาทางเอาตัวรอด”
หลานชายกวางอยู่ในท่าทางที่แกล้งตาย อยู่จนเห็นว่านายพรานเดินไปไกล แล้ว เขาจึงค่อย ๆ ลุกขึ้นจากกับดัก ด้วยความระมัดระวัง
เมื่อหลานชายกวางลุกขึ้นจากกับดักแล้ว เขาก็เดินกลับไปที่ฝูงกวาง เขาพบลุงของเขากำลังรออยู่และดูเขาด้วยความห่วงใย
“หลาน ทำไมถึงได้ไปอยู่ใกล้กับกับดักของนายพราน?” ลุงกวางถามด้วยความเป็นห่วง
“ลุงครับ ผมตกหลุมพรางของนายพราน…แต่ผมใช้สิ่งที่ลุงสอนผม สงบสติและคิดหาวิธีออกจากกับดักนั้น ผมทำเป็นตายและนายพรานก็เดินจากไป” หลานชายตอบ
“ดีมากหลาน การใช้ปัญญาในยามคับขันทำให้เรารอดพ้นจากอันตรายได้” ลุงกวางพูดอย่างภูมิใจในตัวหลาน
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… การใช้สติปัญญาและความสงบในยามคับขันสามารถช่วยให้เราหาทางรอดได้ แม้ในสถานการณ์ที่ยากลำบาก
หลานชายของกวางแสดงให้เห็นว่าความคิดและการระมัดระวัง สามารถเอาชนะอันตรายได้มากกว่าความกลัวหรือการกระทำที่รีบร้อน การที่เขาทำตัวเป็นตายตามคำสอนของลุงช่วยให้เขารอดชีวิตจากกับดักของนายพรานได้
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานชาดกเรื่องศิษย์ผู้เฉลียวฉลาด (อังกฤษ: The Wise Disciple) จัดอยู่ในหมวด สัตว์ชาดก หรือชาดกที่พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นมนุษย์ ซึ่งมีจุดมุ่งหมายเพื่อสอนเรื่องปัญญาและการใช้สติในการเผชิญกับอันตรายหรือสถานการณ์ยากลำบากในชีวิต
พระพุทธองค์ทรงเล่าเรื่องนี้ขึ้นเมื่อภิกษุบางรูปในวัดเกิดความกังวลในสถานการณ์ที่ท้าทายและไม่แน่นอน พระองค์จึงตรัสชาดกเรื่องนี้เพื่อแสดงให้เห็นว่าการใช้ปัญญาและความสงบ ในยามวิกฤตสามารถช่วยให้รอดพ้นจากอันตรายได้
ในชาตินั้น พระองค์ทรงเสวยพระชาติเป็นกวางผู้ฉลาด ซึ่งได้สอนหลานชายให้รู้จักการใช้สติปัญญาและการคิดก่อนทำ เพื่อให้สามารถเอาชีวิตรอดในป่าที่เต็มไปด้วยอันตราย และได้เป็นบทเรียนแก่ผู้ที่ต้องเผชิญหน้ากับสถานการณ์ยากลำบากในชีวิต
ชาดกเรื่องนี้จึงเป็นการเตือนให้เรารู้ว่าในเวลาที่เผชิญกับอันตรายหรือความท้าทาย เราควรสงบสติอารมณ์ และใช้ปัญญาในการตัดสินใจเพื่อเอาชนะปัญหาที่เกิดขึ้น
คติธรรม: “การใช้สติปัญญาและความสงบในยามคับขันจะช่วยให้เราสามารถเอาชนะอันตรายและสถานการณ์ยากลำบากได้”