บางครั้ง เราเชื่อว่า “ยิ่งพยายามมาก ยิ่งได้เร็ว” แต่ในเส้นทางของปัญญา ความเร่งรีบกลับกลายเป็นอุปสรรคที่บดบังความเข้าใจที่แท้ มีนิทานเซนเรื่องหนึ่ง เล่าถึงชายหนุ่มผู้ถูกปฏิเสธจากพ่อแท้ ๆ ว่าไร้ฝีมือ เขาจึงออกเดินทางเพื่อขอฝึกดาบกับจอมยุทธ์ผู้ลึกลับ และมุ่งมั่นจะเป็นยอดฝีมือให้เร็วที่สุด
แต่สิ่งที่เขาได้รับกลับไม่ใช่บทเรียน ไม่ใช่กระบวนท่า ไม่ใช่ดาบในมือ หากคือ… รสชาติขอ ง การถูกตีซ้ำแล้วซ้ำเล่า จนกระทั่งเขาตื่นรู้ว่า “ดาบที่แท้จริงเป็นอย่างไร” กับนิทานเซนเรื่องรสชาติแห่งดาบของบันโซ
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องรสชาติแห่งดาบของบันโซ
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ณ แคว้นทางตอนเหนือแห่งหนึ่งของญี่ปุ่น มาทะจิโร่ ยางิว คือบุตรชายของปรมาจารย์ดาบชื่อดังในแคว้นเอโดะ ทุกผู้คนต่างคิดว่าเขาจะได้รับการถ่ายทอดวิชาดาบชั้นสูงต่อจากบิดา แต่ความจริงกลับไม่เป็นเช่นนั้น
พ่อของเขา มองดูลูกชายด้วยสายตาผิดหวัง แล้วกล่าวเพียงสั้น ๆ ว่า “ฝีมือของเจ้ายังห่างไกลนัก… อย่าหวังจะเป็นปรมาจารย์เลย”
จากนั้นก็ถอดชื่อเขาออกจากสำนัก มาทะจิโร่ไม่ได้เถียงคำ เขาเก็บสัมภาระเพียงน้อย ออกเดินทางขึ้นเขาฟุตาระ เพื่อแสวงหาผู้ที่ว่ากันว่าเป็นจอมยุทธ์ผู้ลึกลับบันโซ
เมื่อไปถึง เขาคุกเข่าต่อหน้าชายชราผู้แต่งกายเรียบง่าย สายตาลุ่มลึก และกล่าวว่า “ท่านบันโซขอรับ ข้าเดินทางไกลมาเพื่อขอเรียนวิชาดาบกับท่าน… ขอรับ”
บันโซมองดูเขาตั้งแต่หัวจรดเท้า แล้วกล่าวอย่างไร้อารมณ์ “เจ้าหวังจะเรียนจากข้า? ข้าเห็นแล้วว่าเจ้าทำไม่ได้หรอก”
มาทะจิโร่ไม่ลดละ “ถ้าข้าตั้งใจจริง ทำงานหนักทุกวัน… จะต้องใช้เวลากี่ปีถึงจะเป็นปรมาจารย์?”
“ทั้งชีวิตเจ้า…” บันโซตอบทันที
“ข้ารอไม่ไหวถึงขนาดนั้น พ่อของข้าแก่แล้ว ข้าต้องรีบรับผิดชอบ หากข้ายอมเป็นข้ารับใช้ของท่าน ทำงานทุกอย่าง ท่านจะสอนข้าไหม? ใช้เวลากี่ปี?”
“บางที… สักสิบปี” บันโซตอบ
มาทะจิโร่เบิกตา “หากข้าขยันกว่านั้นอีก? ทำงานหนักกว่าทุกคนล่ะ?”
บันโซเหลือบมองแล้วพูดด้วยเสียงเรียบ “ในกรณีนั้น… คงสักสามสิบปี”
“หา? ทำไมยิ่งข้าขยัน เวลากลับยิ่งยาวออก?”
บันโซวางมือไพล่หลัง แล้วกล่าวอย่างหนักแน่น “เพราะคนที่รีบร้อนอยากได้ผล ย่อมเรียนรู้ช้าที่สุด”
ได้ยินดังนั้น มาทะจิโร่จึงสงบลง เขาก้มศีรษะแล้วกล่าว “ข้าจะไม่เร่งอีกต่อไป ขอฝากตัวกับท่าน… ไม่ว่าจะนานแค่ไหนก็ตาม”
นับจากวันนั้น เขาไม่ได้แตะดาบอีกเลย ทุกวันมีแต่งานครัว กวาดลาน ล้างถ้วย ถางหญ้า ปลูกผัก ทำทุกอย่างยกเว้นเรื่องที่เกี่ยวกับวิชาดาบ
เขาไม่รู้เลยว่า ดาบของบันโซ… กำลังรอเขาอยู่ในเงามืดของทุกวัน
ผ่านไปหนึ่งปี… กลายเป็นสองปี… แล้วเข้าสู่ปีที่สาม มาทะจิโร่ยังคงทำงานอย่างเงียบงัน ไม่ได้แตะดาบแม้แต่น้อย ไม่มีบทเรียน ไม่มีท่ารำ ไม่มีครูสอน ไม่มีคำแนะนำเกี่ยวกับการต่อสู้
ค่ำวันหนึ่ง ขณะที่เขากำลังเก็บฟืนหลังบ้าน ทันใดนั้น… ผัวะ!!!
ไม้ดาบแข็งฟาดเข้าที่หลังของเขาอย่างจัง มาทะจิโร่ล้มลงกลางฝุ่น พลางหันกลับอย่างตกใจ “อาจารย์…?”
บันโซยืนอยู่ด้วยสีหน้าเฉยเมย “เจ้าตายไปแล้ว ถ้าเป็นของจริง”
ตั้งแต่นั้นมา… มาทะจิโร่ไม่สามารถอยู่อย่างปกติได้อีกเลย
ไม่ว่าจะตอนหุงข้าว กวาดลาน หรือแม้แต่ล้างถ้วย ทุกขณะจิตต้องระแวดระวัง เพราะไม้ดาบของบันโซอาจพุ่งเข้ามาเมื่อไรก็ได้
เช้าวันถัดมา ระหว่างที่เขากำลังหั่นผักในครัว ไม้ดาบก็ฟาดเฉียดศีรษะ
ตอนรดน้ำผักก็โดนตีที่ไหล่
กลางดึกที่เขากำลังปัดฝุ่นไม้โต๊ะ มือบันโซก็โผล่มาจากมุมเสา
เขาไม่เคยได้รับการเตือนล่วงหน้า ไม่มีคำสอน ไม่มีคำอธิบาย มีเพียง “ดาบ” ที่ตอบเขาในทุกวัน
ในที่สุด มาทะจิโร่เริ่มฟังเสียงลมในพุ่มไม้ จับความเคลื่อนไหวเพียงนิดจากเงามุมห้อง แม้เสียงฝีเท้าเบาที่สุด เขาก็เริ่มรู้ว่า… บันโซกำลังมา
จากคนที่ไม่เคยจับดาบเลย เขากลายเป็นผู้ที่ตอบสนองด้วยสัญชาตญาณ เพียงไม้ไหว กิ่งสะเทือน หรือเงาเคลื่อน เขาก็ปัด ป้อง หลบได้โดยไม่ทันคิด
วันหนึ่ง ขณะที่เขาใช้ทัพพีตักข้าว… เขาหันกลับอย่างรวดเร็ว ปัดไม้ดาบของอาจารย์ที่พุ่งเข้ามา แล้วจ่อปลายทัพพีไว้ตรงคอบันโซพอดี
บันโซยิ้มบาง ๆ “เจ้าลิ้มรสของดาบแล้ว…”
มาทะจิโร่ก้มศีรษะนิ่ง น้ำตาซึมโดยไม่รู้ตัว เขาไม่ได้เรียนด้วยคำสอน แต่ด้วยชีวิตที่วางทั้งใจ
ไม่นานหลังจากนั้น มาทะจิโร่ ยางิว ได้รับการยอมรับว่าเป็นหนึ่งในปรมาจารย์ดาบที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในแผ่นดิน
และไม่มีใครลืมได้ว่า จุดเริ่มต้นของเขา… ไม่ได้เกิดจากการจับดาบ แต่เกิดจากการล้างถ้วยและตั้งใจรับรสชาติของไม้ดาบอย่างไม่ยอมถอย
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความสำเร็จไม่ได้อยู่ที่ความเร็ว แต่อยู่ที่ความลึกของการวางใจและความอดทน ผู้ที่รีบร้อนจะเก็บเกี่ยวผล ย่อมมองข้ามกระบวนการที่แท้จริงของการฝึกฝน แต่ผู้ที่วางใจในเส้นทาง แม้ต้องใช้เวลานาน ก็จะ “ซึมซับ” ความรู้จนกลายเป็นส่วนหนึ่งของตัวเอง
มาทะจิโร่ไม่ได้เรียนวิชาดาบด้วยการร่ายท่า แต่เรียนด้วยการใช้ชีวิต ล้างจาน ปลูกผัก และปัดเป่าการโจมตีที่ไม่มีวันรู้ล่วงหน้า บันโซไม่ได้สอนด้วยตำรา แต่ปลุกสติในทุกอิริยาบถ จนมาทะจิโร่สามารถตอบสนองได้ก่อนที่ดาบจะแตะตัว สิ่งที่เขาได้รับจึงไม่ใช่เพียง “วิชา” แต่คือการหลอมรวมจิตกับดาบอย่างเป็นหนึ่งเดียว และนั่นคือแก่นแท้ของการเป็นปรมาจารย์
อ่านต่อ: นิทานเซนที่สอนธรรมะง่าย ๆ ไม่ว่าจะ ชีวิต, ความสงบ, และการปล่อยวาง
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเซนเรื่องรสชาติแห่งดาบของบันโซ (อังกฤษ: The Taste of Banzo’s Sword) มีที่มาจากบันทึกเรื่องราวในตำราพุทธนิกายเซนและที่ถูกนำมาถ่ายทอดในหนังสือชื่อ “Zen Flesh, Zen Bones” รวบรวมโดย Paul Reps และ Nyogen Senzaki ซึ่งเป็นคอลเลกชันนิทานเซนและโคอันจากญี่ปุ่นและจีน รวมถึง 101 Zen Stories ด้วย
ตัวละครในเรื่อง เช่น มาทะจิโร่ ยางิว (Matajuro Yagyu) เป็นลูกชายของทาจิมะ ยางิว (Yagyu Tajima-no-kami), ปรมาจารย์ดาบในสำนักยางิวที่มีตัวตนจริงในยุคเอโดะ ส่วนบันโซ (Banzo) เป็นชื่อที่อาจสื่อถึงครูดาบผู้เคร่งครัดและลึกซึ้งซึ่งปรากฏในนิทานเซนหลายเรื่อง เป็นสัญลักษณ์ของผู้ถ่ายทอดวิชาด้วยปัญญา ไม่ใช่เพียงทักษะ
เรื่องราวนี้ไม่เพียงเป็นเกร็ดประวัติศาสตร์ในคราบของนิทาน แต่ยังสะท้อนหลักคำสอนเซนอย่างชัดเจน ว่าการเรียนรู้ที่แท้ ไม่ได้อยู่ที่การรีบรู้ แต่อยู่ที่การละความเร่ง และฝึกจิตให้ “รู้” โดยไม่ต้องบอกครับ
คติธรรม: “การฝึกฝนอย่างแท้จริงไม่เร่งร้อน ไม่ต้องการผลลัพธ์ในทันที เพราะสิ่งล้ำค่าที่สุดไม่ได้เกิดจากความพยายามอันร้อนรน แต่เกิดจากใจที่มั่นคง สม่ำเสมอ และเปิดรับทุกช่วงเวลาของการเรียนรู้ แม้จะไม่มีดาบในมือ แต่หากมีสติในทุกลมหายใจ ดาบก็จะอยู่ในใจตลอดเวลา”