ในแผ่นดินที่ผู้ปกครองตั้งมั่นในคุณธรรม บ้านเมืองย่อมสงบสุข ผู้คนมีรอยยิ้ม แม้สายลม แสงแดด และผลไม้ ก็คล้ายจะแฝงไว้ด้วยความเมตตา
มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่ง เล่าถึงพระราชาผู้ได้ลิ้มรสมะเดื่อหวานในชายป่า และได้รับคำตอบจากนักพรตที่ทำให้พระองค์ต้องหันกลับมาถามใจตัวเองว่า… “ความหวานนั้น มาจากผลไม้ หรือมาจากใจของผู้ปกครองกันแน่?” กับนิทานชาดกเรื่องผลมะเดื่อหวาน
เนื้อเรื่องนิทานชาดกเรื่องผลมะเดื่อหวาน
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ณ แผ่นดินหนึ่ง มีพระราชาผู้ทรงครองราชย์ด้วยคุณธรรม เป็นที่รักของประชาชนทั่วทั้งแคว้น บ้านเมืองสงบสุข พืชพันธุ์อุดมสมบูรณ์ ผู้คนมีรอยยิ้ม และไม่มีเสียงบ่นถึงความอยุติธรรมแม้แต่น้อย
คืนหนึ่ง พระราชาทรงใคร่รู้ว่า สิ่งที่พระองค์ทำส่งผลถึงประชาชนจริงหรือไม่ จึงแอบปลอมพระองค์ออกจากวัง นุ่งห่มเหมือนชาวบ้านธรรมดา เดินทางไปในชนบทเพียงลำพัง
เมื่อเดินทางมาถึงชายป่า พระองค์พบสำนักของนักพรตผู้เคร่งครัด นักพรตนั้นเห็นผู้มาเยือนก็ยิ้มต้อนรับ และเอ่ยอย่างใจดีว่า
“ท่านเดินทางมาเหนื่อย เชิญพักก่อน ข้ามีผลมะเดื่อหวานจากต้นเก่าแก่ในป่านี้ ลองชิมดูเถิด”
พระราชารับผลมะเดื่อมาด้วยความเกรงใจ เมื่อได้กัดคำแรก รสชาติหวานละมุนก็แผ่ซ่านไปทั้งปาก
“มะเดื่อนี้หวานมาก… หวานเสียจนข้าแปลกใจ” พระองค์กล่าวด้วยความจริงใจ
นักพรตตอบเรียบง่ายว่า “เพราะแผ่นดินนี้มีผู้ปกครองที่ตั้งอยู่ในธรรม ผลไม้นั้นจึงสะท้อนความร่มเย็นออกมาด้วย”
พระราชาทรงตกตะลึงในถ้อยคำของนักพรต จึงลองถามต่อไปด้วยใจใคร่รู้
“หากผู้ปกครองนั้นแล้งธรรม ไร้เมตตา มะเดื่อจากต้นเดียวกันนี้จะยังหวานอยู่หรือไม่?”
นักพรตมองพระองค์ด้วยสายตานิ่ง แล้วตอบอย่างมั่นใจ “ไม่เพียงแต่มะเดื่อเท่านั้น…แม้สายลม แสงแดด และหัวใจผู้คนก็จะขมปร่าไปตามกัน”
พระราชาทรงนิ่งคิด และเก็บคำพูดนั้นไว้ในใจ จากนั้นจึงลานักพรตกลับสู่พระราชวัง โดยมิได้เผยพระองค์ให้รู้
แต่ในพระทัยของพระองค์ มีคำถามยังค้างคาคำของนักพรตนั้น จริงแท้เพียงใด?
พระองค์จึงตัดสินใจทำสิ่งที่ไม่มีใครคาดคิด…
เมื่อกลับถึงวัง พระราชายังครุ่นคิดถึงคำของนักพรตไม่หยุด ความสงสัยแน่นอยู่ในใจราวกับเมล็ดพันธุ์ที่ฝังลงในดินรอวันแตกหน่อ
เพื่อหาคำตอบ พระองค์จึงตั้งใจทดลองคำกล่าวนั้นด้วยการเปลี่ยนวิธีการครองราชย์ จากผู้เปี่ยมเมตตาและยุติธรรม กลับกลายเป็นผู้ทรงอำนาจที่เด็ดขาด ไม่รับฟังเสียงประชาชน บางคนถูกลงโทษโดยไม่ไต่สวน บางบ้านถูกเก็บภาษีหนักโดยไม่คำนึงถึงความลำบาก
ภายในไม่กี่สัปดาห์ เสียงสรรเสริญเริ่มจางหาย กลายเป็นเสียงกระซิบปนความหวาดกลัว สีหน้าแห่งความสุขเปลี่ยนเป็นแวววิตก สวนผลไม้หลายแห่งก็ไม่ออกผลเหมือนเคย
เมื่อถึงคืนพระจันทร์เต็มดวง พระราชาทรงปลอมพระองค์อีกครั้ง ออกเดินทางกลับไปยังสำนักนักพรต
นักพรตต้อนรับพระองค์ด้วยรอยยิ้มจาง ๆ แล้วหยิบผลมะเดื่อส่งให้เหมือนเดิม
พระราชารับไว้ เงียบ ๆ
กัดคำแรก… พระเนตรเบิกกว้าง รสชาติที่เคยหวานกลับกลายเป็นขมเฝื่อน ฝาดลิ้นจนต้องหยุดเคี้ยว
“นี่คือผลจากต้นเดียวกับคราวก่อนใช่หรือไม่?” พระองค์ถาม
นักพรตตอบอย่างแน่นิ่ง “ใช่ เป็นต้นเดิม ป่าก็เดิม แต่รสของธรรมที่เปลี่ยนไปต่างหากที่สะท้อนผ่านผลไม้นี้”
พระราชานิ่งอยู่นาน ก่อนจะยกมือขึ้นประนมหัวนักพรต “ข้าเข้าใจแล้ว… ธรรมะไม่ได้อยู่แค่ในบทกฎหมาย หรือในพิธีที่วัง แต่ซึมซาบอยู่ในทุกลมหายใจของแผ่นดินนี้”
จากคืนนั้น พระองค์กลับเข้าสู่ราชวัง และเปลี่ยนแปลงทุกอย่างที่เคยสั่นคลอนกลับคืน เริ่มจากการขอขมาแก่ผู้ถูกทำร้าย ออกกฎให้ความเป็นธรรมแก่ชาวบ้าน และน้อมรับคำแนะนำจากผู้มีปัญญา
ไม่กี่สัปดาห์ผ่านไป รอยยิ้มเริ่มกลับมา บ้านเรือนสดใสอีกครั้ง และเมื่อพระองค์เสด็จไปเยือนสำนักนักพรตอีกครั้ง…
มะเดื่อที่ได้รับมา กลับมาเป็นผลไม้ที่หอม หวาน และอ่อนนุ่มดั่งเก่าก่อน
พระราชาทรงยิ้มบาง ๆ ในใจสงบ เพราะพระองค์รู้แล้วว่า… ความหวานของผลไม้ ไม่ได้อยู่ที่เนื้อใน แต่อยู่ที่ “หัวใจของผู้ปกครอง” ต่างหาก
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความยุติธรรมของผู้นำมิใช่เพียงบรรทัดฐานทางการปกครอง แต่คือพลังที่แผ่กระจายไปถึงธรรมชาติและจิตใจของผู้คน ความดีงามที่แฝงอยู่ในการกระทำของผู้มีอำนาจ จะกลายเป็นแสงอุ่นที่หล่อเลี้ยงทั้งแผ่นดิน
พระราชาที่เคยปกครองด้วยธรรมจนบ้านเมืองร่มเย็น ได้เรียนรู้ว่าแม้เพียงช่วงสั้นที่ใจเอนเอียงไปจากความชอบธรรม โลกทั้งใบก็พลิกเปลี่ยนตามไปด้วย ความหวานของมะเดื่อจึงเปรียบได้กับผลสะท้อนจากใจที่เปี่ยมด้วยคุณธรรม หรือขาดแคลนมัน
ความยุติธรรมจึงไม่ใช่เพียงหลักปฏิบัติ แต่คือกลิ่นอายของความเมตตาที่สัมผัสได้ แม้ในรสของผลไม้หนึ่งผล แม้ในใจของผู้คนทั้งแผ่นดิน
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
ชาดกเรื่องผลมะเดื่อหวาน (อังกฤษ: The Sweet Figs) จัดอยู่ในหมวดมนุษยชาดก หรือชาดกที่พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นมนุษย์ ซึ่งมุ่งสอนหลักธรรมด้านศีลธรรม การปกครอง และความสัมพันธ์ในสังคมมนุษย์
พระพุทธองค์ทรงเล่าเรื่องนี้ขึ้นเมื่อมีพระราชาพระองค์หนึ่งปรารภถึงการครองราชย์อย่างถูกธรรม และตั้งคำถามว่า “ความยุติธรรมของตนนั้นส่งผลจริงหรือไม่” พระองค์จึงตรัสชาดกเรื่องนี้ เพื่อให้เห็นว่า ธรรมะของผู้นำย่อมส่งผลกระทบอย่างลึกซึ้ง ไม่เพียงแต่กับผู้คน แต่กับธรรมชาติรอบตัวด้วย
ชาดกเรื่องนี้แสดงให้เห็นถึงพลังของ “ทศพิธราชธรรม” และความเชื่อมโยงระหว่างคุณธรรมของผู้นำกับความเป็นไปของแผ่นดิน แม้กระทั่งในรสของผลไม้ที่เกิดขึ้นในแผ่นดินนั้นก็ตาม
คติธรรม: “เมื่อใจของผู้นำขม โลกทั้งใบย่อมไร้รสหวาน แม้กระทั่งผลไม้ที่เคยงอกงามใต้ร่มเงาธรรมก็ยังเปลี่ยนรสตามหัวใจของผู้ปกครอง”