ในโลกที่เต็มไปด้วยเสียงพูด ความจริงมักเป็นสิ่งที่เปราะบางที่สุด โดยเฉพาะเมื่อมันขัดแย้งกับผู้มีอำนาจ หากไม่มีใครกล้าเอ่ยความจริงออกมา ความยุติธรรมก็อาจถูกกลืนหายไปกับความเงียบ
มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่ง เล่าถึงชายผู้มีความสามารถพิเศษในการอ่านรอยเท้า และได้กลายเป็นผู้พิพากษาความถูกต้องในวันที่ทั้งบ้านเมืองสั่นคลอน เพราะคนกล้าพูดความจริงมีเพียงคนเดียว… กับนิทานชาดกเรื่องคนที่อ่านรอยเท้า
เนื้อเรื่องนิทานชาดกเรื่องคนที่อ่านรอยเท้า
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ในแคว้นหนึ่งอันห่างไกล มีชายผู้หนึ่งซึ่งมีความสามารถพิเศษไม่เหมือนใคร เขาอ่านรอยเท้าได้อย่างแม่นยำ ไม่ว่าจะเป็นสัตว์หรือคน
เขาสามารถบอกได้ว่าใครเดินผ่านมาทางไหน ไปทางใด มีท่าทีอย่างไร และกำลังคิดอะไรอยู่ เขาไม่โอ้อวด และไม่เคยใช้พลังของตนเพื่อประโยชน์ส่วนตัว
เรื่องราวของเขาลือไปถึงพระราชา พระองค์ประทับใจในความสามารถนี้อย่างยิ่ง จึงรับเขาไว้เป็นเสนาบดีประจำราชสำนัก ใช้ให้ช่วยไขคดีสำคัญๆ และหาตัวคนผิดในเหตุการณ์ลึกลับหลายต่อหลายครั้ง
“เจ้าจงอยู่เคียงข้า ใช้ความสามารถของเจ้าเพื่อความยุติธรรม” พระราชาตรัสด้วยความชื่นชม
ตั้งแต่นั้นมา ชายผู้อ่านรอยเท้าก็ได้รับความเคารพนับถือจากผู้คนทั่วแผ่นดิน เพราะเขาไม่เคยใช้พลังนั้นไปในทางที่ผิด และยึดถือความถูกต้องเหนือสิ่งอื่นใด
แล้ววันหนึ่ง เหตุการณ์ใหญ่ก็เกิดขึ้นในพระนคร เงินภาษีที่ประชาชนจ่ายไว้อย่างยากลำบากซึ่งเก็บรวมไว้ในห้องเก็บของหลวง กลับหายไปทั้งหมดโดยไร้ร่องรอย ประตูมิได้ถูกงัด แม่กุญแจก็ยังอยู่ครบ แต่ทองคำกับถุงเงินกลับหายไปในพริบตา
ผู้คนทั้งเมืองโกลาหล ต่างพากันพูดถึงเรื่องนี้ด้วยความโกรธและไม่เข้าใจ “ใครกันที่กล้าขโมยของหลวงแบบนี้” เสียงผู้คนดังทั่วตลาด
เมื่อข่าวไปถึงวัง พระราชาแสดงอาการตกใจ และสั่งให้เรียกเสนาบดีผู้เชี่ยวชาญเรื่องรอยเท้ามาในทันที
เขามาถึงที่เกิดเหตุ เงียบขรึม มองพื้นอย่างละเอียด ไล่ดูรอยเท้าที่แทบไม่มีใครสังเกตเห็น เขาก้มลง ใช้นิ้วแตะเบาๆ ที่รอยฝุ่น แล้วเงยหน้าขึ้นช้า ๆ
“ข้ารู้แล้วว่าใครคือผู้กระทำ” เขากล่าวเสียงเรียบ
ทว่าผู้ที่อยู่รอบข้างกลับเห็นสีหน้าของเขาเปลี่ยนไปเล็กน้อย ดวงตาที่มั่นคงพลันวูบไหว คล้ายกำลังชั่งใจบางสิ่ง
แม้จะรู้ความจริงแล้ว แต่ชายผู้เชี่ยวชาญเรื่องรอยเท้ากลับนิ่งเงียบ ไม่เอ่ยชื่อของผู้กระทำผิดในทันที เขาเดินออกจากห้องเก็บของหลวง สีหน้าเคร่งเครียด หัวใจหนักอึ้ง
“เหตุใดเจ้าจึงไม่บอกว่าใครทำ” ขุนนางคนหนึ่งถามด้วยความสงสัย
ชายผู้นั้นหลบตาแล้วตอบเบา ๆ “เพราะผู้ที่ทำนั้น… มิใช่สามัญชน”
คำพูดนั้นยิ่งทำให้คนทั้งราชสำนักแตกตื่น ข่าวลือกระจายไปทั่วทั้งเมือง มีทั้งความอยากรู้อยากเห็น ความหวาดระแวง และความโกรธ
ประชาชนเริ่มรวมตัวกันหน้าวัง ร้องเรียกให้มีการเปิดเผยความจริง “ของของพวกเราจะปล่อยให้เรื่องนี้เงียบหายไม่ได้”
เสียงเหล่านั้นกดดันเข้าไปในใจของผู้ที่ถือความลับเอาไว้ เขานั่งนิ่งอยู่หน้าห้อง พิจารณาถึงหน้าที่ของตน ความซื่อสัตย์ และสัจจะที่เคยตั้งไว้ในใจ
ในที่สุด เขาก็ตัดสินใจลุกขึ้น เดินออกไปยังลานหน้าวัง ท่ามกลางสายตานับร้อยที่จ้องมองด้วยความหวังและความโกรธ
ชายผู้อ่านรอยเท้าก้าวขึ้นไปยืนบนลานหิน ใต้ร่มไม้ใหญ่ เสียงประชาชนเงียบลงทันทีที่เขาเอ่ยปาก
“ข้าขอพูดความจริง แม้มันจะไม่อ่อนหวานในหูผู้ใด ผู้ที่ลักทรัพย์ของหลวงไป คือ…พระราชา กับปุโรหิตแห่งวังนี้เอง”
เสียงฮือฮาดังขึ้นทันที หลายคนอึ้ง หลายคนโกรธแค้น ไม่มีใครเชื่อว่าจะเป็นไปได้ แต่เมื่อชายผู้นั้นยืนยัน พร้อมอธิบายรอยเท้าในที่เกิดเหตุและการลบล้างร่องรอยอย่างตั้งใจ ความจริงก็ไม่อาจถูกปิดบังได้อีกต่อไป
ไม่นานนัก ชาวเมืองพากันลุกฮือ ประกาศไม่ยอมรับการกระทำของผู้ครองแผ่นดินที่ไม่ซื่อสัตย์ พวกเขาขับไล่ทั้งพระราชาและปุโรหิตออกจากเมือง
ไม่ใช่ด้วยความเกลียดชังเพียงอย่างเดียว แต่ด้วยความปรารถนาให้แผ่นดินนี้ไม่ตกอยู่ในมือของผู้ที่ทรยศต่อความไว้ใจของประชาชน
หลังเหตุการณ์นั้น ชาวเมืองพากันมาหาเสนาบดีผู้อ่านรอยเท้า ขอให้เขาขึ้นครองตำแหน่งแทน ด้วยความเคารพในความสัตย์ตรงและความกล้าหาญ
“ข้าไม่เคยปรารถนาอำนาจใดๆๆ แต่ถ้าเป็นทางที่จะทำให้ความยุติธรรมคงอยู่ ข้าก็จะรับไว้”
เขากล่าวด้วยน้ำเสียงหนักแน่น และตั้งแต่นั้นมา เมืองแห่งนั้นก็มีผู้นำที่ยึดมั่นในความจริงเหนือสิ่งอื่นใด
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความสัตย์จริง แม้อาจนำมาซึ่งความลำบากในเบื้องต้น แต่จะเป็นแสงสว่างที่นำพาความยุติธรรมมาสู่ส่วนรวมในที่สุด เพราะผู้ที่กล้าพูดความจริง ย่อมรักษาความถูกต้องไว้เหนือความกลัวหรือผลประโยชน์ส่วนตน
ชายผู้มีความสามารถพิเศษไม่ได้ใช้พลังเพื่ออำนาจหรือผลตอบแทน แต่กลับยืนหยัดในความยุติธรรม แม้ต้องเปิดเผยโทษของผู้มีอำนาจสูงสุดในแผ่นดิน การตัดสินใจนั้นจึงไม่เพียงแค่เปลี่ยนแปลงชะตาของเขาเอง แต่ยังเปลี่ยนแปลงทั้งบ้านเมืองให้กลับคืนสู่ความเป็นธรรมอีกครั้ง
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานชาดกเรื่องคนที่อ่านรอยเท้า (อังกฤษ: The Man Who Read Footprints) จัดอยู่ในหมวดมนุษยชาดก หรือชาดกที่พระโพธิสัตว์เสวยชาติเป็นมนุษย์ ซึ่งมุ่งเน้นการถ่ายทอดหลักธรรมผ่านเหตุการณ์ในชีวิตมนุษย์ เพื่อให้เห็นคุณค่าของคุณธรรม เช่น ความสัตย์ ความกล้าหาญ และการไม่เอนเอียงต่ออำนาจหรือผลประโยชน์ส่วนตัว
พระพุทธองค์ทรงเล่าเรื่องนี้ขึ้นเมื่อมีภิกษุรูปหนึ่งลังเลที่จะกล่าวตักเตือนผู้อื่น แม้จะเห็นว่าคนนั้นกระทำผิดจริง เพราะเกรงใจในฐานะหรืออำนาจของผู้กระทำ พระองค์จึงตรัสเล่าชาดกเรื่องชายผู้มีความสามารถในการอ่านรอยเท้า ซึ่งแม้รู้ว่าผู้ทำผิดคือพระราชา แต่ยังคงยึดมั่นในความจริงและกล้าพูดออกมา
ชาดกเรื่องนี้จึงสอนให้เห็นว่าผู้ที่ยืนหยัดในความถูกต้อง ไม่หวั่นไหวต่ออำนาจ แม้จะต้องแลกมาด้วยความเสี่ยง ย่อมเป็นผู้ที่สมควรได้รับความไว้วางใจจากผู้คนทั้งแผ่นดิน
คติธรรม: “ผู้มีปัญญาย่อมไม่ปิดบังความจริง แม้ความจริงนั้นจะสั่นคลอนผู้มีอำนาจ”