บางครั้ง การทดสอบจิตใจไม่ได้มาในคราบของความลำบาก… แต่มาในรูปแบบของความสะดวกสบาย และคำชวนที่ฟังดูไม่มีพิษภัย
มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่ง เล่าถึงเหล่าผู้ฝึกตนที่ตั้งใจแน่วแน่บนเส้นทางแห่งธรรม จนกระทั่งวันหนึ่ง พวกเขาได้ลิ้มรสอีกแบบของชีวิต รสที่ทำให้ใจสั่นไหวและหลงทาง โดยไม่รู้ตัว กับนิทานชาดกเรื่องแขกผู้มีเกียรติของพระราชา
เนื้อเรื่องนิทานชาดกเรื่องแขกผู้มีเกียรติของพระราชา
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว มีกลุ่มนักบวชจำศีลอาศัยอยู่บนภูเขาสูงในป่าลึก นำโดยบัณฑิตผู้เคร่งในธรรม ชีวิตของพวกเขาเรียบง่าย สงบ และยึดมั่นในหนทางของความพอเพียง
วันหนึ่ง ฝนเริ่มตกอย่างไม่หยุดหย่อน ลมแรง น้ำป่าไหลหลากลงมาจากยอดเขา เสบียงที่เตรียมไว้เริ่มร่อยหรอ ขณะเดียวกัน บัณฑิตผู้นำกลุ่มนั่งสงบนิ่งอยู่ใต้ต้นไม้ใหญ่ ดำดิ่งอยู่ในสมาธิอย่างลึก ไม่ขยับแม้แต่น้อย
เหล่าศิษย์ทั้งหลายจึงปรึกษากัน “ฝนยังตกไม่หยุด เราไม่มีอาหารเพียงพอ หากปล่อยไว้เช่นนี้จะอดตายเสียก่อน”
“เราควรลงจากเขา ไปยังหมู่บ้านเบื้องล่างเพื่อขอรับบิณฑบาตสักระยะ แล้วจึงกลับมา”
พวกเขาตัดสินใจออกเดินทางลงเขา ท่ามกลางสายฝนและหมอกบาง โดยปล่อยให้บัณฑิตผู้เป็นอาจารย์นั่งอยู่ในสมาธิตามลำพัง ด้วยความเชื่อว่าไม่นานก็จะกลับมา
เมื่อเหล่าศิษย์ลงมาถึงหมู่บ้าน พวกเขาเริ่มเดินบิณฑบาตตามลำดับ ไม่มีใครเอ่ยปากขอมากเกินจำเป็น ผู้คนในหมู่บ้านให้การต้อนรับด้วยความเคารพ แม้จะเปียกฝนและอิดโรย พวกเขายังมีแววตาสงบและสำรวม
ขณะนั้นเอง พระราชาของแคว้นนั้นเสด็จมาเยี่ยมหมู่บ้านโดยบังเอิญ ทันทีที่พระองค์เห็นกลุ่มนักบวช ทรงรู้สึกเลื่อมใสในความสงบของพวกเขา และสั่งให้เชิญทั้งหมดไปยังพระราชวัง เพื่อเป็นแขกรับเชิญของพระองค์
เมื่อถึงวัง เหล่าศิษย์ได้รับอาหารอย่างอุดมสมบูรณ์ ทั้งผลไม้แปลกๆ ขนมหวานหอมกรุ่น และที่พักอันแสนอบอุ่น ท่ามกลางความหรูหราและความเอาใจใส่จากราชสำนัก พวกเขารู้สึกสบายขึ้นในทุกๆ วัน
แต่สิ่งที่น่ากลัวกว่าความยากลำบาก… คือความสบายที่ค่อยๆ ลบเลือนความตั้งมั่นเดิมโดยไม่รู้ตัว “คืนนี้อาหารดีมากเลยนะ เราไม่เคยกินอะไรแบบนี้บนเขาเลย”
วันแล้ววันเล่า พวกเขายังไม่กลับขึ้นเขา รอจนฝนหยุด รอจนสบาย รอจน… เริ่มลืมว่าตนจากมาเพื่ออะไร
คืนหนึ่ง พระราชาทรงจัดเลี้ยงอย่างยิ่งใหญ่เพื่อเป็นเกียรติแก่เหล่านักบวชผู้มาเยือน ห้องท้องพระโรงประดับประดาด้วยผ้าทอง พานเงิน อาหารรสเลิศถูกนำมาเสิร์ฟไม่ขาดมือ ทั้งของคาว ของหวาน และเครื่องดื่มหลากหลาย
ในหมู่สิ่งเหล่านั้น มีน้ำสีใสในจอกทองคำที่เหล่านักบวชไม่รู้จัก มีกลิ่นหอมและรสหวานแปลกประหลาด พวกเขามองหน้ากันเล็กน้อย “นี่คือสิ่งใดหรือ?”
ข้าราชบริพารตอบด้วยรอยยิ้ม “เป็นเครื่องดื่มชั้นสูงจากต่างเมือง ดื่มแล้วอุ่นสบาย คลายความเหนื่อยล้าได้ดี”
เหล่าศิษย์ลังเลเพียงครู่เดียว ก่อนจะลองจิบ แล้วก็อีกจิบ… และอีกจิบ
ไม่นาน เสียงหัวเราะเบาๆ ก็ดังขึ้น มือที่เคยเรียบร้อยเริ่มเงอะงะ และคำพูดที่เคยมีเพียงความสำรวมก็กลายเป็นประโยคที่หลุดโลก
บางคนหัวเราะเสียงดัง บางคนเริ่มพูดมากกว่าปกติ บางคนถึงกับเต้นรำอย่างเงอะงะในห้องอาหารใหญ่
ในค่ำคืนนั้น ความเงียบของสมณะถูกกลืนไปด้วยรสชาติของสิ่งที่ไม่เคยลิ้ม และเมื่อรุ่งเช้ามาถึง… พวกเขาก็ตื่นขึ้นพร้อมกับหัวใจที่หนักอึ้งยิ่งกว่าสิ่งใด
เช้าวันต่อมา พวกเขานั่งเงียบในห้องพักหรู ดวงตาหลายคู่แดงก่ำ บางคนกุมหัว บางคนนั่งก้มหน้า ไม่มีใครเอ่ยคำ ทุกคนรับรู้ร่วมกันในใจว่า… พวกเขาได้ล้ำเส้นบางอย่างไปแล้ว
หนึ่งในนั้นพูดขึ้นเบาๆ “เรามาเพื่อหาอาหาร แต่กลับได้ความหลงแทน เราปล่อยให้ความสะดวกทำให้เราหลงลืมสิ่งสำคัญ”
พวกเขาตัดสินใจในทันที ต้องกลับขึ้นเขา และกลับไปหาบัณฑิตผู้เป็นอาจารย์ เพื่อบอกเล่าความจริงทั้งหมด
เมื่อกลับถึงสำนักบนเขา บัณฑิตยังคงนั่งอยู่ที่เดิมใต้ต้นไม้ใหญ่ แววตาสงบนิ่ง ไม่กล่าวโทษ ไม่ตั้งคำถาม
เหล่าศิษย์คุกเข่าลงพร้อมกัน ก้มกราบด้วยใจสำนึก “ข้าพเจ้าทั้งหลายพลั้งเผลอไปแล้ว ด้วยความอ่อนของใจ ขอสัญญาว่าจะไม่ละทิ้งหนทางนี้อีก”
บัณฑิตลืมตาขึ้น ช้าๆ แต่ชัดเจน แล้วกล่าวเพียงสั้นๆ “คนที่พลาด แต่กลับใจ… ยังดีกว่าคนที่ไม่เคยรู้ว่าตนพลาด”
ตั้งแต่นั้น เหล่าศิษย์กลับมาฝึกฝนด้วยใจมั่นคงยิ่งกว่าเดิม เพราะพวกเขาไม่ได้กลับขึ้นเขาเพียงแค่ทางกาย… แต่กลับมาพร้อมกับบทเรียนที่ติดอยู่ในใจไปตลอดชีวิต
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความสะดวกสบายอาจชวนให้เราหลงลืมเป้าหมายเดิมโดยไม่รู้ตัว หากไม่มีสติและการรู้เท่าทันใจตนเอง แม้เจตนาแรกจะดีเพียงใด ก็อาจพลั้งเผลอไปได้
เหล่าศิษย์ผู้ตั้งใจดำเนินชีวิตอย่างเรียบง่าย กลับลุ่มหลงในความหรูหราจากการต้อนรับของพระราชา จนหลุดจากหนทางที่เคยตั้งใจไว้ แต่เมื่อรู้ตนว่าผิด พวกเขากลับใจด้วยความสำนึกอย่างจริงใจ นิทานเรื่องนี้จึงสอนให้เรารู้ว่า การกลับมาอยู่ในเส้นทางที่ถูก แม้จะช้ากว่าที่ควร ก็ยังดีกว่าไม่รู้เลยว่าเราเคยหลงทาง
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานชาดกเรื่องแขกของพระราชา (อังกฤษ: The King’s Royal Guests) นิทานเรื่องนี้จัดอยู่ในหมวดมนุษยชาดก หรือชาดกที่พระโพธิสัตว์เสวยชาติเป็นมนุษย์ ซึ่งเน้นสอนเรื่องวินัย ความยับยั้งชั่งใจ และการรู้จักตนเองเมื่อเผชิญกับสิ่งเย้ายวนจากโลกภายนอก
พระพุทธองค์ทรงเล่าเรื่องนี้ขึ้นเมื่อมีภิกษุบางรูปเริ่มเผลอไผลในสิ่งบำรุงบำเรอ เช่น ความสะดวกสบายของฆราวาส การรับของถวายเกินจำเป็น หรือความเพลิดเพลินในสิ่งที่ไม่เหมาะกับผู้ปฏิบัติธรรม
พระองค์จึงตรัสเล่าถึงอดีตชาติที่พระองค์เป็นบัณฑิตผู้เคร่งครัดในการบำเพ็ญธรรม และมีศิษย์จำนวนหนึ่งที่ครั้งหนึ่งเคยลุ่มหลงในความสบาย จนหลุดจากวินัยของตนเอง แต่เมื่อรู้ตัวก็กลับมาสู่หนทางธรรมอย่างเต็มใจ
ชาดกเรื่องนี้จึงย้ำให้เห็นว่า แม้จะมีจิตตั้งมั่นเพียงใด หากขาดสติและความพอประมาณ ใจก็อาจสั่นไหวได้เสมอ แต่ผู้ที่กล้ายอมรับผิดและหันกลับมา… ย่อมยังไม่สายเกินไปในการเริ่มต้นใหม่
คติธรรม: “ใจที่ไม่มั่นคง แม้ขึ้นเขาสูงก็อาจพลัดตกลงมาได้ แต่ใจที่รู้ตัวเมื่อพลาด ยังมีค่ากว่าผู้ที่ไม่เคยหยุดถามตนเอง”