บางครั้ง ความกลัวไม่ได้เกิดจากสิ่งที่เห็น แต่จากสิ่งที่ “คิดไปเอง” และเมื่อความกลัวถูกปล่อยให้เติบโตโดยไม่มีปัญญากำกับ มันก็อาจนำไปสู่การตัดสินใจที่เราต้องเสียใจในภายหลัง
มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่ง เล่าถึงพระราชาผู้ตื่นขึ้นจากความฝันอันน่ากลัว และเลือกเดินเส้นทางที่ต่างกันระหว่างเสียงของความเชื่อ… กับเสียงของความจริง กับนิทานชาดกเรื่องความฝันของราชา
เนื้อเรื่องนิทานชาดกเรื่องความฝันของราชา
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว มีพระราชาผู้ครองเมืองใหญ่อย่างมั่นคง ทรงปกครองด้วยกฎหมาย มีขุนนางและพราหมณ์รายล้อมให้คำปรึกษา ชาวเมืองอยู่ในความสงบ แม้จะไม่ใช่กษัตริย์ที่เคร่งศาสนา แต่พระองค์ก็เชื่อในลางบอกเหตุและความฝันที่อาจสะท้อนสิ่งเร้นลับ
คืนหนึ่ง ขณะหลับ พระราชาฝันประหลาด พระองค์เห็นดวงอาทิตย์มืดดับ ท้องฟ้าเต็มไปด้วยเสียงคำรามแห่งฟ้าผ่า แม่น้ำเปลี่ยนสี วังถล่ม ผู้คนหวีดร้องและวิ่งหนีด้วยความหวาดกลัว ภาพทุกอย่างรวดเร็วและมืดมน
เมื่อสะดุ้งตื่น พระองค์มีพระทัยหวิววาบ ไม่อาจหลับต่อได้อีกทั้งคืน พระพักตร์เศร้าหมอง เหงื่อผุดเต็มหน้าผากแม้อากาศจะเย็น พระองค์นั่งนิ่งจนรุ่งสางด้วยความไม่สบายใจ
เช้าวันรุ่งขึ้น พระองค์เรียกพราหมณ์หลวงมาเข้าเฝ้า พร้อมเล่าความฝันอย่างละเอียด
พราหมณ์ฟังอย่างเงียบงัน และเมื่อฟังจบก็กล่าวด้วยน้ำเสียงเคร่งขรึม
“ฝันเช่นนี้ไม่ใช่เรื่องเล็กพะยะค่ะ เป็นลางร้ายที่อาจบ่งบอกเหตุเภทภัยทั้งต่อพระองค์ หรือราชอาณาจักรโดยรวม”
พระราชาขมวดพระขนงแน่น ตรัสถามเสียงเบา “แล้วเราจะหลีกเลี่ยงมันได้อย่างไร?”
พราหมณ์ตอบโดยไม่ลังเล “ต้องทำพิธีสังเวยสัตว์จำนวนมาก เพื่อบูชาสิ่งเร้นลับและลดทอนเคราะห์กรรม มิฉะนั้น ภัยอาจเกิดขึ้นในไม่ช้า”
พระราชานิ่งคิดอยู่ครู่หนึ่ง แล้วก็ยอมให้มีการเตรียมพิธีตามที่พราหมณ์กล่าวไว้
การสั่งสังเวยแพร่ไปทั่วพระราชวัง บริเวณลานหลวงถูกขึงผ้าและจัดเวทีแท่นหินตามธรรมเนียมโบราณ ข้าราชบริพารเริ่มจัดหาสัตว์ที่ถูกกำหนดให้ใช้ในพิธี ทั้งวัว แพะ และนกจำนวนมาก
เมื่อพระราชินีทราบข่าว ทรงนิ่งเงียบอยู่ครู่หนึ่งแล้วถอนพระทัย “สิ่งที่เกิดในฝัน จะให้ชีวิตจริงต้องหลั่งเลือดไปด้วยหรือ?”
พระนางทรงเป็นผู้มีจิตใจเมตตา ไม่เคยยอมรับการสังเวยใดๆ แม้จะเป็นธรรมเนียมเก่าก็ตาม ทรงระลึกได้ว่ามีฤๅษีผู้เปี่ยมด้วยปัญญาอาศัยอยู่บนเนินเขาใกล้เมือง เป็นผู้ที่ประชาชนเคารพนับถือ และสามารถอธิบายสิ่งลี้ลับด้วยความเข้าใจ ไม่ใช่ด้วยความกลัว
พระนางจึงเข้าเฝ้าพระราชา ทูลด้วยน้ำเสียงสงบนิ่งแต่หนักแน่น “ความฝันอาจเป็นเพียงเงาสะท้อนจากใจ มิใช่ลางที่ต้องแลกด้วยชีวิต หากพระองค์ยังมีพระเมตตา โปรดปรึกษาฤๅษีก่อนเถิด… เพื่อไม่ให้เลือดต้องไหลโดยไม่จำเป็น”
พระราชามองพระนางอยู่นาน พระทัยยังสับสน แต่ก็ไม่อาจละเลยคำทูลนั้น เพราะรู้ว่าพระนางมิใช่ผู้พูดด้วยอารมณ์ แต่พูดด้วยสติ
ในที่สุด พระองค์จึงตัดสินพระทัยเลื่อนพิธีไว้ชั่วคราว และทรงเตรียมเสด็จไปพบฤๅษีด้วยพระองค์เอง
พระราชาเสด็จออกจากวังแต่เช้าตรู่ มุ่งหน้าไปยังถ้ำเล็กๆ บนเชิงเขาอันสงบเงียบ ที่ซึ่งฤๅษีผู้มีปัญญาอาศัยอยู่ภายใต้ร่มไม้ใหญ่ ไม่ไกลจากลำธารใส
เมื่อพระราชาเสด็จถึง ฤๅษีมิได้แสดงความตระหนกหรือเร่งรีบ เขาเพียงเปิดตาขึ้นช้าๆ แล้วพนมมือรับเสด็จด้วยความสงบ “พระองค์มาด้วยใจว้าวุ่น… หรือด้วยความอยากรู้?”
พระราชาทอดพระเนตรดวงตาของฤๅษีซึ่งนิ่งลึกยิ่งกว่าคำพูดใด แล้วทรงเล่าความฝันอย่างละเอียด ทั้งภาพที่เห็น และความรู้สึกที่เกาะกุมพระทัย
ฤๅษีนั่งนิ่งไปครู่หนึ่ง ก่อนจะกล่าวเสียงเบา “ความฝันมิได้มีเพียงความหมายเดียว มันอาจสะท้อนความกลัว ความกังวล หรือแม้แต่สิ่งที่ยังไม่ได้จัดการในใจ”
พระราชาเงียบฟัง ไม่ขัด ไม่เร่งถาม
ฤๅษีจึงอธิบายความหมายแต่ละภาพที่ปรากฏในฝัน ทั้งดวงอาทิตย์ที่ดับ สะท้อนความไม่แน่นอนของอำนาจ วังที่พังทลาย หมายถึงการเปลี่ยนแปลงที่อาจเกิดจากใจของผู้ครองราชย์มากกว่าภายนอก
เมื่อจบคำอธิบาย พระราชาทรงถอนหายใจยาว “ข้าคิดว่าฝันนั้นคือเคราะห์… แต่ที่แท้ มันคือเงาของใจที่ยังไม่รู้จักพอ”
ฤๅษีพยักหน้าเบาๆ แล้วกล่าวต่อ “แต่สิ่งที่น่าเศร้ากว่าฝันร้าย คือการแก้เคราะห์ด้วยการทำร้ายผู้อื่น… โดยไม่เข้าใจว่าภัยแท้จริงอยู่ที่ใด”
เมื่อพระราชากลับถึงวัง ทรงมีพระพักตร์ที่สงบขึ้น แววพระเนตรมั่นคงกว่าก่อนหน้านี้ ท่ามกลางเสียงกลองพิธีที่เตรียมไว้ พระองค์ทรงตรัสเพียงสั้นๆ “หยุดทุกอย่างไว้”
พราหมณ์หลวงขยับเข้ามาถามด้วยความแปลกใจ แต่พระราชาทรงมองตรงด้วยสายตาเรียบเฉียบ “หากจะหลีกเลี่ยงเคราะห์ เราต้องหลีกเลี่ยงความโง่เขลาของตนก่อน”
พระองค์ทรงประกาศยกเลิกพิธีบูชายัญทันที พร้อมสั่งปล่อยสัตว์ทั้งหมดคืนสู่ธรรมชาติ และขอให้พราหมณ์กับเหล่าขุนนางตั้งตนในเหตุผล ไม่ใช่ความกลัวที่ไม่เข้าใจ
ข่าวการยกเลิกพิธีแพร่ไปทั่วเมือง ราษฎรต่างชื่นชมในพระทัยของพระราชา ขณะเดียวกันก็เริ่มตระหนักว่า ความฝันของผู้ปกครอง อาจไม่สำคัญเท่ากับการตื่นขึ้นมาแล้วกล้าทำสิ่งที่ถูกต้อง
ตั้งแต่นั้น พระราชายังฝันอยู่บ้าง… แต่ไม่ใช่ฝันที่ทำให้กลัว ทว่าคือฝันที่ทำให้คิด และยิ่งกว่านั้น พระองค์ได้ตื่นขึ้นมาทำตามสิ่งที่ควรจะทำเสมอ
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความกลัวไม่ควรนำทางการตัดสินใจ โดยเฉพาะเมื่อสิ่งที่เดิมพันคือชีวิตผู้อื่น ผู้มีปัญญาย่อมเลือกฟังอย่างรอบคอบ และใช้เมตตานำหน้าอำนาจ
พระราชาเกือบทำตามความเชื่อที่ไม่ผ่านการไตร่ตรอง หากไม่ได้ฟังเสียงเตือนจากผู้มีธรรม เขาอาจเดินผิดทาง นิทานจึงเตือนใจให้เราใช้สติ ก่อนจะเชื่อสิ่งใดโดยปราศจากปัญญา
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานชาดกเรื่องความฝันของราชา (อังกฤษ: The King’s Dream) นิทานเรื่องนี้จัดอยู่ในหมวดมนุษยชาดก หรือชาดกที่พระโพธิสัตว์เสวยชาติเป็นมนุษย์ สะท้อนให้เห็นถึงพลังของปัญญาในการนำทางชีวิต แทนที่จะปล่อยให้ความกลัวหรือความเชื่องมงายเป็นผู้กำหนดการตัดสินใจ
พระพุทธองค์ทรงเล่าเรื่องนี้ขึ้นเมื่อมีภิกษุบางรูปวิตกเกี่ยวกับลางร้ายและฝันประหลาดที่เกิดขึ้น โดยเชื่อว่าเป็นสัญญาณแห่งเคราะห์กรรมหรือภัยพิบัติที่จะตามมา
พระองค์จึงตรัสเล่าถึงอดีตชาติที่พระองค์เป็นฤๅษีผู้มีปัญญา ช่วยคลี่คลายความกลัวของพระราชาผู้หนึ่งซึ่งฝันร้ายจนคิดจะบูชายัญสัตว์จำนวนมากเพื่อแก้เคล็ด แต่ด้วยคำอธิบายอย่างมีเหตุผลและด้วยความเมตตา ฤๅษีจึงช่วยให้พระราชาเห็นว่า ความฝันเป็นเพียงภาพในใจ และความกลัวไม่ควรถูกแก้ด้วยการทำร้ายผู้อื่น
ชาดกเรื่องนี้จึงตอกย้ำว่า การรับฟังเสียงแห่งธรรมและการใช้ปัญญาไตร่ตรอง ย่อมนำไปสู่การตัดสินใจที่ทั้งถูกต้องและเปี่ยมด้วยเมตตา
คติธรรม: “อย่าปล่อยให้ความกลัวพาใจหลงผิด จงใช้ปัญญานำเมตตาให้เป็นทางรอดแท้จริง”