ในโลกที่เต็มไปด้วยการต่อสู้ ทั้งภายนอกและภายใน เรามักถามหาสิ่งที่อยู่ไกลตัว เช่น สวรรค์และนรก โดยลืมไปว่าแท้จริงแล้ว ทั้งสองนั้นอาจอยู่ใกล้เรายิ่งกว่าที่คิด — ใกล้เสียจนซ่อนอยู่ในใจของเราเอง
นิทานเซนเรื่องหนึ่งเล่าถึงซามูไรผู้แสวงหาคำตอบจากอาจารย์เซน แต่กลับได้รับคำตอบในแบบที่เขาไม่คาดฝัน ผ่านการยั่วยุ สะกิดอารมณ์ และการชี้ให้เห็นว่า ความเปลี่ยนแปลงอันยิ่งใหญ่ที่สุด… เกิดขึ้นได้ในชั่วพริบตา กับนิทานเซนเรื่องประตูสู่สวรรค์
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องประตูสู่สวรรค์
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ในยุคสงครามที่ซามูไรยังเป็นสัญลักษณ์ของเกียรติและศักดิ์ศรี มีนักรบผู้หนึ่งนามว่า “โนบุชิเงะ” ผู้เก่งกล้าในสนามรบ แต่กลับมีความสงสัยบางอย่างที่ค้างคาอยู่ในใจ
วันหนึ่ง เขาเดินทางไปยังวัดของพระเซนผู้มีชื่อเสียงนามว่า “ฮาคุอิน” เพื่อถามคำถามที่ไม่มีใครกล้าตอบเขาตรง ๆ
เมื่อได้พบบุรุษผู้เปี่ยมด้วยสติปัญญาผู้นั้น โนบุชิเงะถามด้วยน้ำเสียงจริงจังว่า “มีจริงหรือไม่… สวรรค์กับนรก?”
พระฮาคุอินเงยหน้ามองเขาแล้วถามกลับเสียงเรียบ “เจ้าเป็นใคร?”
โนบุชิเงะเชิดหน้าตอบด้วยความภาคภูมิ “ข้าเป็นซามูไร”
พระฮาคุอินหัวเราะเบา ๆ พลางกล่าวด้วยน้ำเสียงหยัน “เจ้าคือซามูไรงั้นหรือ? หน้าตาอย่างเจ้าเหมือนขอทานเสียมากกว่า”
คำพูดนั้นแทงใจโนบุชิเงะอย่างรุนแรง เขาขมวดคิ้วทันที ความโกรธแผ่ซ่านขึ้นมาจากภายใน ดวงตาเปลี่ยนเป็นแข็งกร้าว มือข้างหนึ่งค่อย ๆ เลื่อนไปจับด้ามดาบ
พระฮาคุอินยังคงพูดต่อ “ดูท่าทางเจ้าจะพกดาบมาด้วยนะ… แต่ข้าสงสัยว่าดาบของเจ้าคงทื่อเกินกว่าจะตัดหัวข้าได้”
คำพูดนั้นราวกับเติมเชื้อไฟลงในใจของนักรบผู้ไม่เคยถูกสบประมาท เขาชักดาบออกจากฝักในทันที ใบดาบสั่นสะท้อนกับแสงแดด เฉียบคมและพร้อมจะฟัน
แต่ก่อนที่ดาบจะยกขึ้น ฮาคุอินกล่าวเสียงดังชัดเจน “นี่แหละ… ประตูนรกได้เปิดออกแล้ว!”
เสียงนั้นไม่ใช่คำสาปแช่ง แต่เป็นเสียงแห่งสติ เต็มไปด้วยพลังที่กระแทกเข้าไปถึงใจของโนบุชิเงะ เขานิ่งไปเพียงครู่เดียว…
เพียงเสี้ยววินาทีนั้นเอง… ดวงตาของโนบุชิเงะที่เคยขุ่นเคืองกลับเบิกกว้าง เขารู้สึกถึงบางสิ่งที่ไม่ใช่เพียงแค่ความโกรธหรือการยั่วยุ แต่คือ “การชี้ทาง” ที่ลึกกว่าคำใด ๆ ที่เขาเคยได้ยิน
เขาเบนสายตามองพระฮาคุอินที่ยังนั่งนิ่งอยู่ตรงหน้า สีหน้าไม่หวั่นไหวแม้แต่น้อย ขณะที่ตนเองกลับเกือบจะกระทำการฆ่าคนเพียงเพราะคำพูดไม่กี่คำ
เขาค่อย ๆ หย่อนดาบลง ปลายใบดาบแตะพื้น ก่อนจะเก็บกลับเข้าสู่ฝักอย่างช้า ๆ
โนบุชิเงะก้มลงคำนับลึกจนหน้าผากจรดพื้น ไม่ใช่ด้วยความอับอาย หากแต่เป็นด้วยความเคารพที่แท้จริง
พระฮาคุอินยิ้มบาง ๆ แล้วกล่าวด้วยน้ำเสียงสงบ “ตอนนี้… ประตูสวรรค์ได้เปิดออกแล้ว”
เสียงนั้นอ่อนโยนแต่หนักแน่น ดังก้องอยู่ในใจของโนบุชิเงะราวกับเป็นเสียงระฆังที่ปลุกให้จิตตื่นจากม่านหมอกแห่งอัตตา
โนบุชิเงะยังคงหมอบนิ่งอยู่ตรงนั้น สายลมเบา ๆ พัดผ่านสวนหินหลังวัด ดอกไม้ขาวปลิวร่วงลงมาจากต้น ไม่ใช่เพราะฤดูกาล แต่ราวกับรับรู้การเปลี่ยนแปลงภายในใจของชายผู้นี้
จากซามูไรผู้เคยสงสัยในเรื่องนรกสวรรค์ บัดนี้เขาเข้าใจแล้วว่าสวรรค์และนรก ไม่ได้อยู่ที่ใดนอกจากในใจของเราเอง
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… สวรรค์และนรกไม่ได้มีอยู่ ณ ที่ใดในภายนอก แต่เกิดขึ้นในใจของเราทุกครั้งที่เราตอบสนองต่อสถานการณ์ด้วยโทสะหรือสติ การยอมให้อารมณ์ครอบงำคือการเปิดประตูนรก ส่วนการระงับใจด้วยปัญญาคือการเปิดประตูสู่สวรรค์
พระฮาคุอินไม่ได้สอนด้วยคำเทศนา แต่ใช้จังหวะของอารมณ์และการยั่วยุอย่างจงใจ เพื่อให้โนบุชิเงะเห็นตนเองอย่างแจ่มชัด ขณะที่ดาบกำลังจะถูกชักคือขอบเขตของนรก แต่เมื่อเขาหยุดลงและก้มศีรษะ นั่นคือการก้าวข้าม และประตูสวรรค์ก็เปิด ณ ที่เดิม ที่ใจเขาเอง
อ่านต่อ: นิทานเซนแฝงข้อคิดเรื่องเล่าที่เรียบง่ายแต่แฝงด้วยปรัชญาลึกซึ้ง
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเซนเรื่องประตูสู่สวรรค์ (อังกฤษ: The Gates of Paradise) เป็นหนึ่งในนิทานที่ปรากฏในหนังสือชุด “Zen Flesh, Zen Bones” ซึ่งเขียนและเรียบเรียงโดย Paul Reps และ Nyogen Senzaki ในนั้นรวบรวมเรื่องเล่าแนวเซนจากญี่ปุ่น จีน และอินเดีย โดยเฉพาะในหมวด “101 Zen Stories” ที่มีชื่อเสียงไปทั่วโลก
เรื่องนี้กล่าวถึงพระเซนนามว่าฮาคุอิน เอกะกุ (Hakuin Ekaku) ซึ่งเป็นพระในสายริโงกุเซน (Rinzai Zen) ของญี่ปุ่นในสมัยเอโดะตอนต้น ฮาคุอินขึ้นชื่อในด้านการสอนที่เฉียบขาด ใช้โคอาน การย้อนถาม และวิธีที่กระตุ้นให้ผู้เรียน “เห็นความจริงในตนเอง” ทันที
เรื่องราวนี้สะท้อนถึงแนวทางของเซนได้ชัดเจน คือการ “ชี้ตรงที่ใจ” โดยใช้สถานการณ์จริงเพื่อกระตุ้นให้เกิดสติในวินาทีแห่งอารมณ์ นำไปสู่การเปลี่ยนผ่านทางจิตวิญญาณอย่างแท้จริง
คติธรรม: “นรกเกิดจากโทสะ สวรรค์เกิดจากสติ ทุกประตูอยู่ที่ใจเราเปิดเอง”