ในโลกของเซน หลักการที่ลึกซึ้งที่สุดมักจะปรากฏในสิ่งที่เรียบง่ายและไม่ซับซ้อน นิทานเซนเรื่องนี้จะพาเราผ่านการฝึกฝนที่ไม่ยึดติดกับผลลัพธ์หรือความสมบูรณ์แบบ
โดยโดยใช้การเขียนตัวอักษรเป็นเครื่องมือในการสื่อถึงหลักการที่สำคัญที่สุดในวิถีเซน นั่นคือ การปล่อยวาง และการให้สิ่งต่าง ๆ เกิดขึ้นตามธรรมชาติ กับนิทานเซนเรื่องหลักการข้อแรก
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องหลักการข้อแรก
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว เมื่อผู้คนเดินทางไปยังวัดโอบาคุในเกียวโต พวกเขาจะพบคำว่า “หลักการข้อแรก” สลักไว้อย่างงดงามเหนือประตูวัด ตัวอักษรที่สลักนั้นมีขนาดใหญ่ผิดปกติ
และผู้ที่ชื่นชอบศิลปะการเขียนคัดลายมือมักจะหยุดมองและยกย่องว่าเป็นผลงานชิ้นเอกที่สวยงามและมีความละเอียดลออ ซึ่งผลงานนี้ถูกสร้างขึ้นเมื่อสองร้อยปีก่อน โดยโคเซ็น (Kōsen) พระอาจารย์เซนชื่อดัง
ก่อนที่ตัวอักษรเหล่านี้จะกลายเป็นสลักไม้ขนาดใหญ่ที่ประดับประตูวัด งานทั้งหมดเริ่มต้นจากการเขียนบนกระดาษโดยโคเซ็นผู้เป็นอาจารย์ซึ่งมีลูกศิษย์คนหนึ่งที่ยืนอยู่ข้าง ๆ และคอยช่วยเตรียมหมึกสำหรับการเขียน แต่ลูกศิษย์ผู้นี้กลับไม่เคยพอใจในผลงานที่โคเซ็นสร้างขึ้น
“งานนี้ไม่ดีเลย” ลูกศิษย์กล่าวหลังจากที่โคเซ็นเขียนเสร็จครั้งแรก
“แล้วงานนี้ล่ะ?” โคเซ็นถามอย่างใจเย็น
“แย่กว่าครั้งแรก” ลูกศิษย์ตอบอย่างไม่ลังเล
โคเซ็นมองเขาด้วยความนิ่งสงบ ก่อนจะเริ่มเขียนใหม่ในครั้งต่อไป
โคเซ็นไม่ยอมแพ้ เขียนไปเรื่อย ๆ โดยไม่เคยได้รับความเห็นชอบจากลูกศิษย์ หลังจากที่เขียนไปถึง 84 ครั้ง ลูกศิษย์ก็ยังคงไม่พอใจ และวิจารณ์งานทุกครั้ง
แต่วันหนึ่ง ขณะที่ลูกศิษย์ของโคเซ็นออกไปข้างนอกเพื่อพักสักครู่ โคเซ็นเห็นโอกาสที่จะเขียนโดยปราศจากการวิจารณ์
เขาคิดในใจว่า “ตอนนี้แหละที่ข้าจะหลบจากการวิจารณ์ของเขา” และในขณะนั้นเอง เขาเริ่มเขียนอย่างรีบเร่ง โดยไม่มีการคิด หรือการกังวลใด ๆ ทั้งสิ้น
เขาจึงเขียนเพียงแค่คำว่า “หลักการข้อแรก” ด้วยมือที่ไม่เร่งรีบ แต่เต็มไปด้วยความเป็นธรรมชาติ ในขณะที่จิตใจของเขาเต็มไปด้วยความสงบ
เมื่อเสร็จสิ้น โคเซ็นยิ้มและมองดูผลงานที่เขียนออกมา เขารู้ดีว่า ครั้งนี้มันแตกต่างจากทุกครั้งที่เขาเคยทำมา เพราะครั้งนี้เขาไม่ได้พยายามอะไร แต่เขาได้ปล่อยให้มันเป็นไปตามธรรมชาติ
เมื่อลูกศิษย์ กลับมาหลังจากที่ออกไปข้างนอก เขาเห็นงานที่โคเซ็นเขียนเสร็จแล้ว เขาหยุดมองที่ตัวอักษรนั้นอย่างเงียบงัน ดวงตาของเขากวาดไปตามลายเส้นที่ชัดเจนและเรียบง่าย แต่เต็มไปด้วยความลึกซึ้ง
หลังจากนั้นไม่นาน ลูกศิษย์ก็พูดขึ้นด้วยน้ำเสียงที่เต็มไปด้วยความชื่นชมว่า “นี่แหละคือผลงานชิ้นเอก”
โคเซ็นที่ยืนอยู่เงียบ ๆ เพียงยิ้มและไม่ตอบอะไร เพียงแต่รู้สึกถึงความสงบที่เกิดขึ้นจากการปล่อยให้ทุกอย่างเป็นไปตามธรรมชาติของมัน
สิ่งที่เกิดขึ้นไม่ใช่แค่การเขียนอักษรที่สมบูรณ์แบบ แต่มันคือการปล่อยให้จิตใจของผู้เขียนเป็นอิสระจากการพยายามหรือความคาดหวัง
ลูกศิษย์ได้เรียนรู้บทเรียนสำคัญจากการเฝ้ามองโคเซ็นในครั้งนี้ ความพยายามที่ไร้การยึดติดนั้นนำมาซึ่งผลลัพธ์ที่สมบูรณ์แบบที่สุดในแบบที่มันควรจะเป็น
โคเซ็นไม่ได้สอนแค่การเขียน แต่สอนให้รู้ว่าหลักการข้อแรก ในการฝึกฝนนั้น คือการปล่อยวางและการไม่ยึดติดกับผลลัพธ์ที่คาดหวัง มันคือการให้จิตใจของเราเป็นอิสระจากความคิดที่ขัดขวางทุกสิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ
ลูกศิษย์มองไปยังตัวอักษรที่โคเซ็นเขียนขึ้นและเข้าใจในที่สุดว่าการฝึกฝนไม่ใช่การควบคุม แต่คือการปล่อยให้เกิดการเปลี่ยนแปลงจากภายในอย่างเป็นธรรมชาติ
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความสมบูรณ์แบบไม่ได้เกิดจากการพยายามบังคับหรือควบคุมสิ่งต่าง ๆ แต่มันเกิดจากการปล่อยวางและการทำสิ่งนั้นอย่างแท้จริงจากภายในใจ เมื่อเราปล่อยให้ทุกอย่างเกิดขึ้นตามธรรมชาติ โดยไม่ยึดติดกับผลลัพธ์หรือความคาดหวัง เราจะเห็นความงามในความเรียบง่ายที่แท้จริง
โคเซ็นสอนลูกศิษย์ว่าหลักการข้อแรก คือการปล่อยวางและปล่อยให้สิ่งต่าง ๆ เกิดขึ้นในแบบที่มันควรจะเป็น การฝึกฝนที่แท้จริงไม่ได้หมายถึงการทำให้ดีขึ้นทุกครั้ง แต่หมายถึงการปล่อยให้ตัวตนของเราแสดงออกมาโดยไม่บังคับมันให้เป็นไปตามมาตรฐานที่กำหนดไว้
ในที่สุดความสมบูรณ์ไม่ได้อยู่ที่การทำให้มันดีที่สุด แต่คือการทำด้วยใจที่สงบและปล่อยให้มันเป็นไปตามธรรมชาติที่แท้จริง
อ่านต่อ: รวมนิทานเซนสั้น ๆ สนุก ๆ พร้อมข้อคิดปรัชญาชีวิตแห่งการปล่อยวางและความสงบ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเซนเรื่องหลักการข้อแรก (อังกฤษ: The First Principle) มีต้นกำเนิดจากคำสอนของพระอาจารย์เซนนามว่าโคเซ็น (Kōsen) เขาเป็นที่รู้จักในด้านการสอนที่เน้นการฝึกฝนโดยไม่ยึดติดกับผลลัพธ์ แต่ให้ความสำคัญกับการปล่อยวางและการทำสิ่งต่าง ๆ ด้วยจิตใจที่สงบและบริสุทธิ์
นิทานนี้ได้รับการถ่ายทอดผ่านประสบการณ์ของลูกศิษย์ที่ได้เรียนรู้จากการเฝ้าดูอาจารย์ฝึกเขียนอักษรอย่างอดทนและไม่ยอมแพ้ แม้ว่าเขาจะไม่เคยได้รับคำชมจากผลงานของอาจารย์จนกว่าจะเกิดการเขียนขึ้นโดยธรรมชาติในที่สุด
เรื่องราวนี้สะท้อนถึงหลักการของเซนที่เน้นการปล่อยวางและการฝึกฝนด้วยจิตใจที่ปลอดโปร่ง โดยไม่ยึดติดกับความพยายามหรือผลลัพธ์ใด ๆ ซึ่งเป็นแนวคิดที่สืบทอดจากนักปรัชญาเซนในหลายยุคหลายสมัย
คติธรรม: “ความสมบูรณ์เกิดขึ้นเมื่อจิตใจปลอดจากการยึดติดและความคาดหวัง ความพยายามที่แท้จริงไม่ใช่การบังคับให้สิ่งต่าง ๆ เป็นไปตามที่ต้องการ แต่คือการปล่อยให้มันเกิดขึ้นอย่างเป็นธรรมชาติ”