บางคำที่เงียบเกินไป อาจเป็นสิ่งที่ควรถูกฟังให้ลึกขึ้น บางความดีที่ไม่เปล่งเสียง อาจกลับถูกกลบด้วยถ้อยคำของผู้กล่าวหา และบางครั้ง ความยุติธรรมไม่ได้มาช้า… แต่มันแค่เดินมาในความนิ่ง มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่ง
ว่าด้วยช้างที่ไม่เหยียบตามคำสั่ง กับผู้เฒ่าที่ไม่ตอบโต้แม้จะถูกมัดมือ และในหมู่บ้านที่ไร้ความผิด เสียงที่ดังที่สุดกลับมาจากคนเพียงคนเดียว กับนิทานชาดกเรื่องช้างผู้ที่ไม่เหยียบผู้ใด
เนื้อเรื่องนิทานชาดกเรื่องช้างผู้ที่ไม่เหยียบผู้ใด
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ณ หมู่บ้านเล็ก ๆ แห่งหนึ่ง ซึ่งมีผู้คนอาศัยอยู่เพียงสามสิบครอบครัว หมู่บ้านแห่งนี้ตั้งอยู่ท่ามกลางป่าไม้เขียวขจี ลำธารไหลริน และสายลมเย็นเฉื่อยเฉียบ
ผู้คนในหมู่บ้านล้วนดำรงชีวิตอย่างเรียบง่าย มีน้ำใจต่อกัน และไม่ยุ่งเกี่ยวกับโลกภายนอกมากนัก
ในหมู่บ้านนั้น มีชายผู้หนึ่งซึ่งเป็นที่เคารพนับถือของทุกคน เขาไม่ใช่ผู้มีทรัพย์ ไม่ใช่ผู้มีตำแหน่งใหญ่โต แต่กลับเปี่ยมด้วยปัญญาและเมตตาธรรม
ชาวบ้านเรียกเขาว่า “ท่านบัณฑิต” ทุกยามเช้าเขาจะเดินผ่านบ้านเรือน แจกแจงถ้อยคำดีงามให้กับเด็ก ๆ และผู้ใหญ่ ชี้แนะในเรื่องความซื่อสัตย์ การไม่เบียดเบียน และการละเว้นจากการลักขโมยหรือทำร้ายผู้อื่น
“ความดีนั้นไม่ต้องแลกด้วยทรัพย์ แต่ต้องแลกด้วยใจ” ท่านบัณฑิตมักกล่าวไว้เสมอ
ด้วยการสั่งสอนอันเปี่ยมด้วยสติและเมตตานั้น หมู่บ้านค่อย ๆ เปลี่ยนไป ผู้คนเลิกทำผิด ละเว้นจากอบายมุข ไม่มีการลักขโมย ไม่มีการทะเลาะเบาะแว้ง แม้แต่เด็กเล็กยังรู้จักกล่าวคำขอโทษและให้อภัย ทุกบ้านต่างสงบสุขดั่งพำนักในแดนสวรรค์
แต่ในความสงบ ก็มีเงาเร้นแอบซ่อนอยู่…
ผู้ใหญ่บ้านของที่นั่นชื่อว่า “อินทะ” เขาเคยเป็นบุคคลสำคัญในหมู่บ้าน แต่เมื่อหมู่บ้านไร้ซึ่งอาชญากรรม เขาก็ไม่มีหน้าที่จะต้องตัดสินความหรือเรียกค่าปรับอีกต่อไป
ก่อนหน้านั้น เมื่อใครขโมยของ ผู้ใหญ่บ้านจะได้รับส่วนแบ่งจากค่าปรับ เมื่อมีการทะเลาะวิวาท เขาจะเป็นคนไกล่เกลี่ยและมีสิทธิ์ตัดสิน แม้กระทั่งการกล่าวหาเล็ก ๆ น้อย ๆ ก็นำมาซึ่งอำนาจและผลประโยชน์
แต่บัดนี้ ทุกสิ่งนั้นจบสิ้นแล้ว เพราะไม่มีความผิดให้ตัดสิน ไม่มีผู้ต้องหาให้ลงโทษ ผู้ใหญ่บ้านกลับกลายเป็นเพียงคนธรรมดา
เขาเริ่มรู้สึกอึดอัด ใจขุ่นมัว รำพึงกับตนเองอยู่บ่อยครั้ง “เพราะเจ้าบัณฑิตนั่นแท้ ๆ ข้าถึงไม่มีบทบาทเหลืออยู่”
วันหนึ่ง อินทะจึงคิดแผนการอันชั่วร้าย เขาเดินทางเข้าเมืองหลวง เข้าเฝ้าพระราชาผู้ทรงอำนาจเหนือแผ่นดิน และกล่าวด้วยท่าทีตื่นตกใจ
“ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท ขอพระองค์ทรงสดับเถิด! หมู่บ้านของข้าถูกกลุ่มโจรชั่วร้ายแอบซ่อนอยู่ พวกมันปล้นสะดมหมู่บ้านข้างเคียงและนำของมาซ่อนในที่ของข้า”
พระราชาทรงนิ่งไปครู่หนึ่ง แล้วตรัสตอบด้วยพระสุรเสียงเย็นเยียบ
“เช่นนั้น จงจับตัวพวกมันมา แล้วให้ช้างหลวงเหยียบเสีย”
อินทะแสร้งคำนับอย่างนอบน้อม แต่ภายในกลับแสยะยิ้มอย่างพึงพอใจ
เขากลับมายังหมู่บ้าน พร้อมกับทหารหลวง และได้สั่งจับกุมหัวหน้าครอบครัวทั้งสามสิบครอบครัว รวมถึงท่านบัณฑิต โดยกล่าวหาว่าทั้งหมดคือหัวหน้าโจรและสมุนของพวกมัน
“อย่าได้โอดครวญเลย พวกเจ้าจะได้ชดใช้ความผิดอย่างสาสม” เขากล่าวด้วยเสียงเยาะเย้ย
แม้ท่านบัณฑิตจะพยายามอธิบาย ทหารก็ไม่ฟังคำใด พวกเขาถูกมัดมือมัดเท้า ลากตัวออกจากหมู่บ้าน… ไปสู่เวทีแห่งความตาย
ณ ลานกว้างเบื้องหน้าพระราชวัง ท่ามกลางแสงแดดแรงกล้าและสายตาของประชาชนมากมาย ชาวบ้านทั้งสามสิบครอบครัวและท่านบัณฑิตถูกมัดมือไว้แน่น มาวางเรียงรายเป็นแถว ยืนหยัดรอรับโทษสถานหนักที่สุด – การถูกช้างเหยียบจนแหลกสิ้น
ทหารหลวงตีฆ้องขับไล่ผู้คนให้ถอยห่าง ก่อนเปล่งเสียงประกาศ “ตามพระบัญชาของพระราชาผู้ทรงธรรม กลุ่มโจรผู้ปล้นสะดมในแดนใต้ จะถูกประหารชีวิต ณ บัดนี้ โดยให้ช้างหลวงเหยียบเป็นบทเรียนแก่ผู้อื่น!”
เสียงประชาชนซุบซิบกันระงม บ้างก็หวาดหวั่น บ้างก็ไม่เชื่อสายตา เพราะผู้ที่ยืนอยู่ตรงนั้นล้วนเป็นคนท่าทางสุภาพ ไม่เหมือนโจรแม้แต่น้อย โดยเฉพาะชายชราในชุดเรียบง่ายที่ยืนอยู่อย่างสงบที่สุด
ทหารผู้นำช้างร้องสั่ง เสียงแตรของช้างดังก้อง มันเริ่มก้าวเท้าอันใหญ่ยักษ์ตรงไปยังกลุ่มนักโทษ
แต่แล้ว… ช้างหยุดนิ่ง ทันทีที่เข้าใกล้ มันหันหน้าไปอีกทาง ก่อนจะคุกเข่าลง ดวงตาแสดงความสงบ ไม่ก้าวต่อแม้ทหารจะโบกมือ ตีขา หรือสั่งอย่างไร
“ข้า สั่ง เจ้า! เหยียบพวกมันลงเดี๋ยวนี้!” ทหารร้องลั่น แต่ช้างกลับส่งเสียงครางเบา ๆ เหมือนไม่ยินยอม
จากนั้น ช้างอีกตัวหนึ่งก็ถูกนำเข้ามา แต่ผลกลับเป็นเช่นเดิม มันเดินเข้าใกล้ช้า ๆ ก่อนจะหยุดยืนนิ่ง ไม่ยอมเหยียบใครทั้งสิ้น
ข่าวนี้ไปถึงพระราชา พระองค์เสด็จลงมาดูด้วยพระเนตรตนเอง เมื่อทอดพระเนตรเห็นภาพตรงหน้า พระพักตร์แปรเปลี่ยนจากความสงสัยเป็นประหลาดใจ
“เหตุใดช้างจึงไม่ยอมเหยียบพวกเขา?” พระราชาเอ่ยถาม
และเสียงหนึ่งก็ดังขึ้นจากกลางแถวผู้ต้องหา “ขอเดชะ ข้าพระพุทธเจ้าเป็นเพียงผู้สอนธรรมะในหมู่บ้าน… ข้าและชาวบ้านมิได้ทำความผิดใดเลย”
ท่านบัณฑิตยืนตัวตรง แม้มือยังถูกมัด ดวงตาแน่วแน่ ไม่เกรงกลัวแม้เพียงน้อย “ข้าขอน้อมกราบทูล พระองค์ทรงเป็นผู้เปี่ยมด้วยธรรมะ ย่อมรู้ว่าจิตที่บริสุทธิ์ ย่อมไม่ก่อให้เกิดโทษ เรามิได้เป็นโจร มิได้ขโมยสิ่งใดของผู้ใดเลย”
พระราชานิ่งเงียบ ขณะทอดพระเนตรมองชายชราตรงหน้า แล้วหันไปมองช้างหลวงที่ยังคุกเข่าอยู่ “แล้วเหตุใดช้างจึงไม่ทำตามคำสั่ง?”
“เพราะสัตว์ทั้งหลายย่อมรู้สึกได้ถึงจิตใจของผู้คน พระองค์… ช้างรู้ว่าเราทั้งหลายไม่มีความคิดประทุษร้าย ไม่มีโลภะ โทสะ โมหะใด ๆ มันจึงไม่ยอมทำร้ายเรา” เสียงของท่านบัณฑิตสงบ เย็น และมั่นคง
พระราชาทรงครุ่นคิด แล้วจึงสั่งให้ปลดเชือกของทุกคน ทรงพาชายชราขึ้นเฝ้าพระที่นั่ง และตรัสถามอย่างตรงไปตรงมา “ผู้ใดเป็นผู้ใส่ความพวกเจ้า?”
ท่านบัณฑิตไม่ได้เอ่ยนาม แต่หันไปมองอินทะผู้ใหญ่บ้านที่ยืนอยู่ด้านหลังด้วยใบหน้าซีดเผือด พระราชาทรงหันไปสั่งทหาร “พาเขาออกมา”
อินทะถูกลากออกมา เขาตัวสั่นงันงก ไม่อาจเอ่ยถ้อยคำใดได้ “เจ้ากล้ากล่าวเท็จต่อเรา ใส่ความคนบริสุทธิ์เพื่อผลประโยชน์ตนเอง… สมควรต้องรับโทษ”
และในวันนั้นเอง อินทะถูกลงโทษตามกฎหมายหลวง ถูกถอดตำแหน่ง และเนรเทศจากแผ่นดินไปชั่วชีวิต
ท่านบัณฑิตและชาวบ้านได้รับการอภัยและยกย่อง พระราชาทรงตรัสว่า “บุคคลผู้มีจิตบริสุทธิ์ ย่อมไม่มีสิ่งใดสามารถเหยียบย่ำเขาได้ แม้แต่สัตว์ก็ยังรู้”
จากวันนั้นเป็นต้นมา หมู่บ้านทั้งสามสิบครอบครัวจึงดำรงชีวิตอย่างสงบยิ่งกว่าเดิม และชื่อของท่านบัณฑิตก็ถูกเล่าขานไปทั่วทุกทิศ ดั่งตัวอย่างแห่งธรรมและความจริง
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความบริสุทธิ์แห่งจิตใจนั้นเป็นพลังที่ไม่อาจมองเห็นด้วยตาเปล่า แต่สามารถรับรู้ได้ด้วยใจ ไม่ว่าจะเป็นมนุษย์หรือแม้แต่สัตว์ ผู้ที่ไร้ซึ่งความชั่วร้าย ย่อมไม่หวาดกลัวต่ออำนาจหรือโทษทัณฑ์ใด ๆ เพราะความดีนั้นมีน้ำหนักในตัวมันเอง
ท่านบัณฑิตไม่เคยต่อสู้ด้วยอาวุธ แต่กลับสามารถเอาชนะความอยุติธรรมได้ด้วยความจริงใจและสติปัญญา ส่วนพระราชาผู้ทรงฟังด้วยใจเป็นธรรม ก็ได้เรียนรู้ว่าความยุติธรรมนั้นมิได้อยู่ที่เสียงโห่ร้องหรือคำกล่าวหา แต่อยู่ที่การมองให้ลึกถึงเจตนาและจิตวิญญาณของผู้คน
บางครั้งการกระทำที่เงียบงัน กลับเปล่งเสียงดังกว่าคำพูดนับพัน ช้างมิได้พูด แต่เลือกจะไม่เหยียบผู้บริสุทธิ์ นั่นคือคำประกาศแห่งความถูกต้องที่ไม่มีคำใดจะกลบได้
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานชาดกเรื่องช้างผู้ที่ไม่เหยียบผู้ใด (อังกฤษ: The Elephants Who Did Not Trample) จัดอยู่ในหมวดมนุษยชาดก หรือชาดกที่พระโพธิสัตว์เสวยชาติเป็นมนุษย์ โดยเรื่องนี้เน้นย้ำถึงพลังของความบริสุทธิ์ใจ ความซื่อสัตย์ และปัญญาในการเผชิญหน้ากับความอยุติธรรม
พระพุทธองค์ทรงเล่าเรื่องนี้ขึ้น เมื่อมีภิกษุรูปหนึ่งถูกใส่ร้ายโดยเพื่อนสหธรรมิก และรู้สึกโกรธแค้น ไม่อาจปล่อยวางความคับข้องใจในใจได้ พระองค์จึงตรัสเล่าเรื่องของท่านบัณฑิต ผู้ถูกกล่าวหาโดยไร้ความผิด แต่กลับสามารถผ่านพ้นภัยด้วยจิตใจที่สงบ และความบริสุทธิ์ที่แท้จริง
ในเรื่องนี้ พระโพธิสัตว์เสวยชาติเป็นบัณฑิตผู้สอนธรรมะให้แก่หมู่บ้านเล็ก ๆ ท่ามกลางความสงบที่ตนสร้าง กลับต้องเผชิญกับความอิจฉาและการใส่ร้าย แต่ด้วยจิตที่ไม่หวั่นไหวต่อการกลั่นแกล้ง ท่านจึงไม่ต่อสู้ด้วยความรุนแรง หากใช้ความจริงใจและปัญญาอธิบายอย่างสงบ และในที่สุด ความจริงก็ปรากฏ
ชาดกเรื่องนี้จึงสอนให้เห็นว่า ความดีที่ตั้งอยู่บนความจริงและใจที่ไม่หวั่นไหว ย่อมสามารถปกป้องตนจากอันตรายได้ แม้แต่สัตว์เดรัจฉานอย่างช้าง ยังรู้จักความบริสุทธิ์ และเลือกที่จะไม่เหยียบย่ำผู้ไร้ความผิด
“ความบริสุทธิ์ในใจ มิอาจเห็นด้วยตา แต่สามารถปกป้องเราได้ แม้ในวันที่โลกทั้งใบหันหลังให้”