ในโลกนี้ ผู้คนมักมองว่าความเข้าใจต้องเกิดจากการคิดวิเคราะห์ซับซ้อนและแสวงหาสิ่งยิ่งใหญ่ แต่คำสอนของเต๋ากลับชี้ว่า ความจริงอันเรียบง่ายอยู่รอบตัวเรา และการเข้าใจมันคือการมองให้ลึกลงไปในใจของตนเอง
มีนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องหนึ่ง เล่าจื๊อสอนศิษย์ผู้แสวงหาความลึกลับของเต๋า ผ่านเรื่องราวของชายหนุ่มที่ค้นพบว่าคำตอบแท้จริงไม่ได้อยู่ไกล กับนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องความยากของการรู้อย่างถูกต้อง
เนื้อเรื่องนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องความยากของการรู้อย่างถูกต้อง
รุ่งอรุณคลี่ตัวเหนือเทือกเขาเงียบสงบ เสียงนกร้องแว่วบางเบาไปตามลม
ชายหนุ่มผู้หนึ่งก้าวเท้าขึ้นทางลาดหิน สะพายห่อผ้าขาด ๆ และถือคัมภีร์ไว้แน่นในมือ เขาชื่อว่า “เซินอวี้” ศิษย์ผู้แสวงหาความรู้แห่งเต๋า
หลังหลายปีที่เดินทางตามหาครูบาอาจารย์มากมาย เขาก็ได้ยินชื่อของชายชราผู้หนึ่ง “เล่าจื๊อ” ปราชญ์ผู้เข้าใจเต๋าอย่างแท้จริง ว่ากันว่าเพียงคำพูดเดียวของท่านก็สามารถเปลี่ยนความคิดของคนไปตลอดชีวิต
เมื่อถึงสำนักบนเนินหิน เซินอวี้คุกเข่าลง กราบสามครั้ง แล้วกล่าวด้วยน้ำเสียงจริงจัง “ข้าพเจ้ามาเพื่อขอเรียนรู้ ความลึกลับของเต๋า ข้าอยากเข้าใจพลังที่หล่อเลี้ยงสรรพสิ่งและควบคุมโลกนี้”
เล่าจื๊อเงียบไปครู่หนึ่ง ก่อนตอบด้วยน้ำเสียงสงบ “ความลึกลับที่เจ้าตามหานั้น มิได้อยู่ไกลจากเจ้าหรอก เพียงแต่เจ้ามิได้มองเห็นมัน”
ศิษย์หนุ่มขมวดคิ้ว “แต่ข้ายังไม่เข้าใจ…”
เล่าจื๊อยิ้มอ่อน “งั้นจงตามข้ามา เราจะออกเดินทางไปหามันด้วยกัน”
ชายชราก้าวช้า ๆ ลงจากสำนัก เซินอวี้เดินตามหลังไปอย่างเงียบงัน โดยไม่รู้เลยว่าการเดินทางครั้งนี้ จะทำให้เขาได้พบคำตอบที่อยู่ใกล้เกินกว่าจะคาดคิด
ทั้งสองเดินผ่านป่าเขียวขจีและลำธารใสที่สะท้อนแสงตะวัน
เล่าจื๊อไม่พูดอะไรเลย มีเพียงเสียงฝีเท้ากับเสียงน้ำไหลเท่านั้นที่ประสานเป็นจังหวะสงบ
จนกระทั่งถึงธารน้ำใสแห่งหนึ่ง เล่าจื๊อหยุดลง ตักน้ำด้วยถ้วยไม้แล้วยื่นให้ศิษย์
“ดื่มสิ” เขากล่าวเรียบ ๆ
เซินอวี้รับถ้วย ดื่มจนหมด แล้วเงยหน้ามองไปรอบ ๆ อย่างระแวดระวัง
ไม่มีเสียงฟ้าร้อง ไม่มีลมพัดแรง ไม่มีประกายพลังใดปรากฏขึ้นเลย
เขาขมวดคิ้ว “อาจารย์… นี่หรือคือบททดสอบแห่งเต๋า? ข้าไม่รู้สึกถึงพลังใดเลย”
เล่าจื๊อมองศิษย์หนุ่มด้วยแววตาอ่อนโยน “เจ้าดื่มน้ำไปแล้ว แต่ยังถามหาน้ำอยู่ เจ้าไม่รู้หรือว่า สิ่งที่หล่อเลี้ยงเจ้าอยู่ทุกลมหายใจเข้าออกนั้น คือเต๋า”
ศิษย์หนุ่มนิ่งงันไปชั่วขณะ เขามองสายน้ำอีกครั้ง เห็นเพียงภาพสะท้อนของตนเองที่สั่นไหวในผืนน้ำ เต๋า… อยู่ตรงนี้เสมอ เพียงแต่ข้ามองข้ามมันไปเอง…
เขาเริ่มเข้าใจบางสิ่ง แม้เพียงเล็กน้อย แต่ความสงบภายในใจเริ่มผลิบาน
ยามค่ำคืนมาถึง ทั้งสองนั่งอยู่ข้างกองไฟในหุบเขา เสียงไม้แตกดังเบา ๆ และแสงไฟสะท้อนบนใบหน้าอันสงบของเล่าจื๊อ
ศิษย์หนุ่มยังคงครุ่นคิดไม่หยุด คำพูดของอาจารย์นั้นเรียบง่ายเหลือเกิน แต่กลับทำให้ใจเขาปั่นป่วนยิ่งกว่าเดิม
“อาจารย์… ถ้าเต๋าอยู่ในทุกสิ่ง แล้วเหตุใดผู้คนมากมายจึงมองไม่เห็นมัน?”
เล่าจื๊อคีบกิ่งไม้ขึ้นพลิกช้า ๆ ก่อนจะตอบ “เพราะผู้คนชอบมองหาสิ่งยิ่งใหญ่เกินไป”
เขายิ้มบาง ๆ พลางชี้ไปที่เปลวไฟ “พวกเขาแสวงหาเต๋าในเสียงฟ้าร้อง แต่ลืมมันในเสียงลมหายใจ”
ศิษย์หนุ่มมองเปลวไฟพลิ้วไหว เงาไม้โยกเบา ๆ ไปตามแรงลม ทุกสิ่งนั้นมีจังหวะของมันเองโดยไม่ต้องมีใครบังคับ
เขาเริ่มเข้าใจว่า “ความลึกลับแห่งเต๋า” ไม่ได้อยู่ในถ้อยคำหรือพิธีกรรม แต่อยู่ใน “สิ่งที่เป็นอยู่” ในทุกขณะของชีวิต
เต๋าไม่ได้อยู่ไกลเลย… มันอยู่ในความธรรมดาที่ข้าเคยมองข้าม
รุ่งอรุณวันต่อมา แสงแรกของอาทิตย์ส่องผ่านยอดไม้ลงมาอย่างอ่อนโยน เล่าจื๊อถามขึ้นเบา ๆ “เจ้าพบเต๋าแล้วหรือยัง เซินอวี้?”
ศิษย์หลับตา สูดลมหายใจเข้าอย่างช้า ๆ ก่อนตอบ “ข้า… เห็นมันแล้ว อยู่ในทุกสิ่งรอบตัว และอยู่ในใจของข้าเอง”
เล่าจื๊อยิ้มบาง “ดีแล้ว เจ้าค้นพบสิ่งที่เรียบง่ายที่สุด แต่ก็ลึกซึ้งที่สุด” เขาหยุดครู่หนึ่ง ก่อนกล่าวต่อด้วยน้ำเสียงมั่นคง
“รู้ไหม ทำไมจึงมีน้อยคนที่เข้าใจเช่นเจ้า เพราะสิ่งที่ข้าสอนนั้นเข้าใจง่าย และปฏิบัติง่าย แต่ผู้คนกลับแสวงหาความยาก ความซับซ้อน และสิ่งน่าพิศวงแทน”
“ข้าสวมผ้าหยาบ เพราะไม่อยากให้คนหลงในรูปลักษณ์ แต่ในหัวใจข้ายังเก็บ ‘หยกแห่งปัญญา’ ไว้เสมอ เช่นเดียวกับเต๋า ที่แม้ซ่อนอยู่ในความเรียบง่าย แต่ก็เป็นแก่นแท้แห่งสรรพสิ่ง”
ศิษย์หนุ่มก้มศีรษะลงลึก ดวงตาเต็มไปด้วยแสงเข้าใจ
เขารู้แล้วว่า “คำตอบ” ที่เขาเฝ้าตามหามาเนิ่นนานนั้น ไม่ได้อยู่ในคัมภีร์ ไม่ได้อยู่ในเสียงสอนของอาจารย์ แต่มันอยู่ ในใจของเขาเอง
เล่าจื๊อลุกขึ้นยืน มองไปยังขอบฟ้าที่แสงทองเริ่มเผยขึ้น “เต๋าไม่ต้องการให้ใครเชื่อ เพียงให้ใครบางคนได้รู้จักมันด้วยหัวใจตนเอง”
เสียงลมพัดใบไม้ไหวเป็นจังหวะเบา ๆ ราวกับขับกล่อมคำสอนนั้นให้ซึมลึกไปทั่วหุบเขา
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความจริงอันยิ่งใหญ่ของเต๋านั้นเรียบง่ายดุจลมหายใจ แต่เพราะมนุษย์มักหลงใหลในสิ่งซับซ้อน จึงมองข้ามความเรียบง่ายที่อยู่ตรงหน้า นี่แหละความยากในการให้คนเข้าใจอย่างแท้จริง
ในนิทาน เล่าจื๊อสอนศิษย์หนุ่มผู้แสวงหาความลึกลับ ว่าความลึกลับแท้จริงไม่ใช่พลังเหนือธรรมชาติ แต่คือ “สิ่งธรรมดาที่เรามองไม่เห็นเพราะใจไม่สงบ” น้ำ ลม แสงแดด หรือแม้แต่ความเงียบ ล้วนคือภาวะของเต๋าที่กำลังหล่อเลี้ยงสรรพสิ่งโดยไม่โอ้อวด เมื่อศิษย์ละวางความคิดซับซ้อน และหันมารับรู้ความเรียบง่ายภายในใจ เขาจึงได้พบคำตอบที่อยู่ตรงหน้ามาตลอด นั่นคือเต๋าที่ไม่เคยอยู่ไกลเกินกว่าหัวใจของตนเอง
อ่านต่อ: นิทานเต้าเต๋อจิงสอนชีวิตผ่านปรัชญาวิถีเต๋าในรูปแบบนิทานอ่านง่าย ๆ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องความยากของการรู้อย่างถูกต้อง (อังกฤษ: The Difficulty of Being Rightly Known) นิทานเรื่องนี้มาจากคัมภีร์ เต้าเต๋อจิงบทที่ 70 ซึ่งเล่าจื๊อกล่าวถึง “ความยากในการให้คนเข้าใจอย่างแท้จริง” ว่าคำสอนของท่านนั้นเรียบง่าย เข้าใจง่าย และปฏิบัติง่าย แต่ผู้คนส่วนใหญ่กลับมองข้าม เพราะพวกเขามักแสวงหาความซับซ้อนและสิ่งลึกลับภายนอก แทนที่จะหันกลับมามองความจริงอันเรียบง่ายภายในใจตนเอง เล่าจื๊อได้บันทึกไว้ว่า:
ความยากในการให้คนเข้าใจอย่างถูกต้องที่แท้จริง
คำสอนของข้าเข้าใจง่าย และปฏิบัติตามก็ง่ายเช่นกัน
แต่แทบไม่มีใครในโลกนี้ที่ทั้งเข้าใจและสามารถนำไปปฏิบัติได้จริงคำสอนของข้ามีหลักการต้นกำเนิดที่ครอบคลุมทุกสิ่ง
และมีบทบัญญัติชี้แนะแก่สิ่งต่าง ๆ
ผู้คนจึงไม่รู้จักข้า เพราะพวกเขาไม่เข้าใจสิ่งเหล่านี้ผู้ที่เข้าใจข้านั้นมีเพียงหยิบมือ
และเพราะเหตุนี้ ข้าจึงมีคุณค่ามากยิ่ง
ดังนั้นปราชญ์จึงอาจสวมชุดผ้าหยาบ
แต่ในอกยังเก็บตราประทับหยกเอาไว้เป็นเครื่องหมายแห่งความรู้และความมั่นคงเจ้าจะหยิบฉวยความหมายของมันได้อย่างไร ถ้าเจ้าอยากจะรู้จักข้า เจ้าต้องมองเข้าไปในใจของเจ้าเอง
เล่าจื๊อชี้ให้เห็นว่า แก่นแท้ของเต๋าไม่ใช่สิ่งที่ต้องไขปริศนา แต่คือหนทางแห่งความเป็นธรรมชาติ ความอ่อนโยน และการอยู่ร่วมกับสรรพสิ่งโดยไม่ยึดมั่นในชื่อเสียงหรือรูปลักษณ์ ผู้ที่เข้าใจเต๋าอย่างแท้จริงมักจะดูธรรมดาในสายตาผู้คน เหมือนปราชญ์ที่สวมเสื้อผ้าหยาบแต่ซ่อนหยกแห่งปัญญาไว้ในอก
นิทานเรื่องนี้จึงถูกแต่งขึ้นเพื่อสะท้อนคำสอนในบทนี้ ผ่านเรื่องราวของศิษย์ผู้แสวงหาความลึกลับของเต๋า แต่กลับค้นพบว่าคำตอบอยู่ในสิ่งธรรมดาที่เขามองข้ามมาตลอด น้ำ ลม และลมหายใจของตนเอง เรื่องนี้จึงเตือนให้เราตระหนักว่า ความจริงแท้ไม่ต้องการการตกแต่ง เพราะสิ่งที่ยิ่งใหญ่ที่สุด มักซ่อนอยู่ในความเรียบง่ายเสมอ
คติธรรม: “คำของเต๋านั้นเรียบง่าย แต่ผู้คนมักมองข้ามเพราะใจยังไม่สงบพอจะรับรู้ความจริงอันตรงหน้า”