ในโลกที่เต็มไปด้วยความแตกต่างทางความเชื่อและแนวคิด บางครั้งสิ่งที่แท้จริงกลับไม่จำเป็นต้องมีชื่อเรียก หรือกรอบศาสนาใดรองรับ
มีนิทานเซนเรื่องหนึ่งจะพาเราไปพบกับการสนทนาอันเรียบง่ายระหว่างอาจารย์เซนกับนักศึกษาหนุ่ม ที่ทำให้เราเห็นว่า “ธรรม” อาจปรากฏได้ในทุกถ้อยคำ หากใจเราพร้อมจะฟังด้วยความเปิดกว้างและไร้ความยึดติด กับนิทานเซนเรื่องไม่ไกลจากความเป็นพุทธะ
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องไม่ไกลจากความเป็นพุทธะ
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ในยามบ่ายอันเงียบสงบของวัดบนเชิงเขา แสงแดดลอดผ่านใบไผ่เป็นริ้ว ๆ สะท้อนบนพื้นไม้เก่า ศิษย์จำนวนหนึ่งกำลังนั่งล้อมรอบอาจารย์กาซัน พระเซนผู้มีชื่อเสียงในการสอนธรรมะด้วยถ้อยคำสั้นแต่เฉียบคม เสียงจิบน้ำชาเบา ๆ และเสียงลมหายใจสม่ำเสมอของคนทั้งลานวัด เหมือนจะกลืนรวมเป็นเสียงเดียวกัน
ท่ามกลางความสงบ ศิษย์หนุ่มจากมหาวิทยาลัยในเมืองใหญ่เดินทางมาถึง เขาก้มกราบอย่างสุภาพ ก่อนจะนั่งลงเบื้องหน้าอาจารย์ แล้วถามขึ้นด้วยความใคร่รู้ในใจ “ท่านอาจารย์ เคยอ่านพระคัมภีร์คริสต์หรือไม่ครับ?”
อาจารย์กาซันยิ้มเล็กน้อยแล้วตอบเรียบ ๆ ว่า “ไม่เคย… เจ้าลองอ่านให้ข้าฟังสิ”
ศิษย์หนุ่มหยิบหนังสือปกเก่าเล่มหนึ่งออกจากย่ามอย่างระมัดระวัง เปิดหน้าในด้วยมือที่มั่นคง ก่อนจะเริ่มอ่านด้วยน้ำเสียงสงบ “และเหตุไฉนเจ้าทั้งหลายจึงต้องห่วงเสื้อผ้า? จงพิจารณาดอกลิลลี่ในทุ่ง ว่ามันเติบโตได้อย่างไร มันไม่ทอผ้า ไม่ทำงาน แต่เราบอกเจ้าทั้งหลายว่า แม้แต่โซโลมอนในความรุ่งเรืองทั้งสิ้นของเขา ยังไม่แต่งกายงามเท่าดอกไม้นี้…”
อาจารย์กาซันหลับตาลงราวกับฟังด้วยหูและหัวใจพร้อมกัน ผ่านไปครู่หนึ่ง เขาลืมตาขึ้นแล้วกล่าวด้วยเสียงนิ่งแต่หนักแน่น “ผู้ที่กล่าวเช่นนี้… ข้าถือว่าเป็นผู้รู้แจ้งแล้ว”
ศิษย์หนุ่มชะงักไปเล็กน้อย เขาไม่คิดว่าอาจารย์เซนจะชื่นชมถ้อยคำที่มาจากนอกพุทธศาสนา ทว่าความสงสัยในใจกลับเปลี่ยนเป็นความสนใจยิ่งขึ้น
ศิษย์หนุ่มนิ่งไปชั่วครู่ ก่อนจะค่อย ๆ เลื่อนสายตาลงสู่หน้าใหม่ของพระคัมภีร์ เขาอ่านต่อด้วยเสียงชัดเจนและตั้งใจ “จงขอ แล้วเจ้าจะได้รับ จงแสวงหา แล้วเจ้าจะพบ จงเคาะ แล้วประตูก็จะเปิดแก่เจ้า เพราะทุกผู้ที่ขอ ย่อมได้รับ ผู้ที่แสวงหา ย่อมพบ และแก่ผู้ที่เคาะ ประตูก็จะเปิดออก”
อาจารย์กาซันพยักหน้าช้า ๆ แล้วกล่าวด้วยน้ำเสียงราบเรียบแต่ชัดเจน “งดงามมาก… ผู้ที่พูดเช่นนี้ ไม่ไกลจากความเป็นพุทธะเลย”
ศิษย์หนุ่มเบิกตากว้าง เขาไม่คิดว่าอาจารย์จะกล่าวเช่นนั้น ไม่ใช่เพราะความแปลกในเนื้อหา แต่เพราะความเปิดใจที่ไม่มีเส้นแบ่งของศาสนา ไม่มีกำแพงของคำว่าถูกหรือผิด มีเพียงการรับฟังด้วยใจที่นิ่งและเปิด
“ท่านหมายความว่าอย่างไรครับ?” ศิษย์หนุ่มถามอย่างลังเล แต่เต็มไปด้วยความอยากเข้าใจ
อาจารย์กาซันหันไปมองต้นไผ่ที่กำลังพลิ้วไหวตามลม แล้วกล่าวอย่างเรียบง่าย “ความจริงที่แท้ ไม่ได้มีเจ้าของ ไม่ใช่ของพุทธ หรือของคริสต์ หากถ้อยคำใดทำให้ใจคนเปิดออก เบิกบาน เป็นอิสระจากความกลัว ความยึดมั่น หรือความทะยานอยาก ถ้อยคำนั้น… ก็คือธรรม”
เสียงลมพัดลอดผ่านหลังคาวัด เสียงนกร้องประสานกับความเงียบข้างในใจ ศิษย์หนุ่มไม่ตอบอะไรอีก เขาค่อย ๆ ปิดพระคัมภีร์ลง แล้วนั่งนิ่งอยู่ตรงนั้น ข้างอาจารย์กาซัน
เขาไม่รู้ว่าตนได้พบคำตอบหรือยัง แต่สิ่งหนึ่งที่ชัดเจนคือ หัวใจของเขาเริ่มเบาขึ้น อย่างที่ไม่ต้องอธิบายเป็นคำพูด
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความจริงไม่ได้ขึ้นอยู่กับศาสนา หรือชื่อของผู้พูด แต่ขึ้นอยู่กับว่าคำพูดนั้นสามารถปลดปล่อยใจเราได้หรือไม่ เซนไม่ได้ปฏิเสธสิ่งที่อยู่นอกขอบเขตของตน แต่เปิดกว้างรับรู้ทุกสิ่งที่ชี้ตรงไปยังสภาวะไร้ยึดมั่น
อาจารย์กาซันไม่ได้ปิดใจต่อพระคัมภีร์จากต่างศาสนา หากแต่ฟังด้วยความสงบ และตอบด้วยความเข้าใจ เขาเห็นความจริงในคำพูด ไม่ใช่ที่แหล่งกำเนิดของมัน เพราะผู้ที่มองเห็นธรรม ย่อมมองเห็นมันได้ทุกที่ ไม่ว่าจะผ่านคำพูดของพระพุทธเจ้า หรือพระเยซู
เซนไม่จำกัดอยู่ในวัด หรือในบทสวด แต่อาจปรากฏอยู่ในเสียงลม ใบไม้ หรือแม้แต่ในหนังสือที่ใครบางคนถือมาด้วยศรัทธาและความจริงใจ
อ่านต่อ: เรียนรู้บทเรียนความสงบและการปล่อยวางตามวิถีเซนพุทธกับนิทานเซนสนุก ๆ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเซนเรื่องไม่ไกลจากความเป็นพุทธะ (อังกฤษ: Not Far From Buddhahood) มีต้นกำเนิดจากคำสอนของพระอาจารย์เซนชื่อดังนามว่ากาซัน (Gasan Jōseki) แห่งสำนักเซนรินไซในญี่ปุ่นช่วงปลายศตวรรษที่ 13 ถึงต้นศตวรรษที่ 14 ซึ่งมีชื่อเสียงในด้านการสอนเซนอย่างลึกซึ้งผ่านคำพูดสั้นแต่ตรงจิตตรงใจ
เรื่องนี้ปรากฏในงานรวบรวมคำสอนเซนชื่อดัง เช่น Zen Flesh, Zen Bones ซึ่งเล่าถึงเหตุการณ์ที่กาซันได้พบกับนักศึกษามหาวิทยาลัยคนหนึ่งที่นำพระคัมภีร์ไบเบิลมาอ่านให้ฟัง แทนที่จะปฏิเสธหรือแสดงท่าทีขัดแย้ง กาซันกลับเปิดใจฟังอย่างสงบ และยอมรับว่าสิ่งที่อ่านนั้นเป็นคำสอนที่ลึกซึ้ง
ท่าทีของกาซันสะท้อนหัวใจของเซนที่แท้จริง ซึ่งไม่ยึดติดกับกรอบศาสนาหรือรูปแบบภายนอก แต่เปิดรับ “ธรรม” ที่ปรากฏในทุกที่ ทุกศาสนา และทุกถ้อยคำที่นำไปสู่ความตื่นรู้ เซนจึงไม่ใช่เพียงความคิดทางพุทธศาสนาเท่านั้น แต่เป็นหนทางแห่งการเข้าใจสัจธรรมที่ไม่ขึ้นกับชื่อเรียกใด ๆ เลย
คติธรรม: “ธรรมะที่แท้จริง ไม่จำกัดอยู่ในศาสนา หากแต่มีกับผู้ที่เปิดใจฟังอย่างปราศจากอคติ”