บางครั้ง… คำสอนที่ลึกที่สุด ไม่ได้มาจากบทเทศน์ หรือคำพูดยืดยาว หากแต่อยู่ในภาพง่าย ๆ ที่คนหนึ่งแสดง และอีกคนหนึ่ง “เห็น” ด้วยใจ
มีนิทานเซนเรื่องหนึ่งที่เล่าถึงเรื่องราวของพระอาจารย์ผู้ไม่พูดมาก แต่เพียงยื่นมือให้ดู ก็เปลี่ยนชีวิตคู่หนึ่งไปตลอดกาล กับนิทานเซนเรื่องมือของโมคุเซ็น
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องมือของโมคุเซ็น
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ณ วัดเล็ก ๆ ในแคว้นทันบะ พระอาจารย์โมคุเซ็น ฮิกิ ใช้ชีวิตเรียบง่ายเงียบสงบ ปฏิบัติธรรมอย่างแน่วแน่โดยไม่ข้องเกี่ยวกับโลกภายนอก เว้นเสียแต่ว่ามีผู้ศรัทธามาขอคำชี้แนะจึงจะออกพบพูดคุย
วันหนึ่ง ศิษย์ชายคนหนึ่งเดินทางมาหาโมคุเซ็น สีหน้าเคร่งเครียด แววตาเต็มไปด้วยความอัดอั้นใจ “อาจารย์ครับ… ผมลำบากใจเหลือเกิน ภรรยาของผมขี้เหนียวมาก”
โมคุเซ็นนั่งนิ่งเงียบ ครู่หนึ่งก็ลืมตาขึ้นเพียงเล็กน้อย เหลือบมองศิษย์ชายเบื้องหน้าโดยไม่พูดอะไร แล้วเพียงพยักหน้าเบา ๆ
วันต่อมา โมคุเซ็นเดินทางไปเยี่ยมบ้านของศิษย์ผู้นั้น เมื่อมาถึง เขาไม่ได้เอ่ยคำใด แต่ยืนประจันหน้ากับภรรยาของศิษย์และยกมือขึ้นตรงหน้าเธอ มือข้างนั้นถูกกำแน่นเป็นกำปั้น
“ท่านจะทำอะไรคะ?” หญิงสาวถามอย่างงุนงงและตกใจ
“ถ้าข้าเป็นอย่างนี้ตลอดเวลา เจ้าเรียกมันว่าอะไร?” โมคุเซ็นถามด้วยเสียงเรียบ
หญิงสาวนิ่งคิดอยู่ครู่หนึ่ง ก่อนตอบเบา ๆ ว่า “พิการค่ะ…”
โมคุเซ็นค่อย ๆ คลายมือออก กลายเป็นฝ่ามือแบนราบ เปิดออกตรงหน้าเธอ แล้วถามต่อ
“หากมือข้าเป็นแบบนี้ตลอดเวลาเล่า?”
“ก็คง…พิการอีกแบบหนึ่งเช่นกันค่ะ…” หญิงสาวตอบด้วยความลังเล
โมคุเซ็นยิ้มเล็กน้อย ก่อนกล่าวเพียงว่า “ถ้าเจ้าเข้าใจถึงเพียงนี้… เจ้าก็เป็นภรรยาที่ดีแล้ว” แล้วก็จากไปอย่างเงียบ ๆ
หญิงสาวยืนอึ้งอยู่หน้าประตูบ้าน คำพูดของพระอาจารย์ยังคงก้องในใจ กำมือแน่นคือความตระหนี่สุดโต่ง มือเปิดตลอดเวลาก็อาจหมายถึงความฟุ่มเฟือยไม่รู้จบ ทั้งสองขั้วสุดโต่งต่างเป็น “ความบิดเบี้ยว” คนละแบบ
เธอเริ่มกลับมาทบทวนพฤติกรรมของตนเองที่ผ่านมา ความพยายามกอดรัดทรัพย์สินไว้แน่นเพราะกลัวจะไม่พอ ความลังเลในการช่วยเหลือสามีแม้ในยามจำเป็น
คำพูดเพียงไม่กี่คำและท่าทางธรรมดานั้น กลับเหมือนกระจกใสสะท้อนภาพในใจที่เธอไม่เคยมองเห็น
จากวันนั้น หญิงสาวเริ่มเปลี่ยนแปลงทีละน้อย เธอไม่เพียงยอมให้สามีใช้จ่ายบ้างเท่าที่จำเป็น แต่ยังช่วยเขาบริหารเงินอย่างมีสติ รู้จักออมอย่างพอประมาณ และรู้จักให้เมื่อถึงเวลา
สามีของเธอรู้สึกได้ถึงความเปลี่ยนแปลงนั้น และนำความสงบกลับคืนสู่บ้านเล็ก ๆ ของพวกเขาอีกครั้ง
เรื่องราวของโมคุเซ็น ฮิกิ และมือทั้งสองข้างนั้น กลายเป็นบทเรียนล้ำค่าที่ฝังแน่นอยู่ในใจของหญิงผู้นั้นไปตลอดชีวิต ไม่ใช่เพราะการเทศนาอันยืดยาว แต่เป็นเพราะ “การแสดงธรรม” ด้วยมือเพียงข้างเดียว
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… การยึดมั่นในขั้วใดขั้วหนึ่งอย่างสุดโต่ง ไม่ใช่หนทางของปัญญา กำมือแน่นตลอดเวลา แม้จะป้องกันไม่ให้สูญเสีย แต่ก็ไม่สามารถรับสิ่งใหม่ได้ เช่นเดียวกับการเปิดมืออยู่ตลอด ย่อมไม่สามารถรักษาสิ่งใดไว้ได้เลย ความเข้าใจในสมดุลระหว่าง “การเก็บ” และ “การให้” ต่างหากคือหนทางของชีวิตที่กลมกลืน
พระอาจารย์โมคุเซ็นไม่ได้ใช้คำเทศนา แต่ใช้ “ร่างกาย” เป็นคำตอบ มือที่กำแน่น และมือที่เปิดออก กลายเป็นภาพเปรียบที่ชัดเจนกว่าคำพูดใด ๆ ชั่วขณะที่หญิงสาวเข้าใจความหมายของมือทั้งสองข้าง คือจุดเปลี่ยนของจิตใจที่เคยแข็งกระด้าง ให้กลับคืนสู่ความสมดุลที่งดงามที่สุดในชีวิตคู่
ความยืดหยุ่นและการปรับตัวเป็นสิ่งสำคัญในการจัดการกับสถานการณ์ต่าง ๆ การมองเห็นความหลากหลายของสถานการณ์ และการเข้าใจว่าสิ่งต่าง ๆ ไม่จำเป็นต้องเป็นแบบใดแบบหนึ่งตลอดไป ก็เป็นสิ่งที่สำคัญ
อ่านต่อ: ค้นหาปรัชญาชีวิตกับธรรมะผ่านนิทานเซนหลากหลายเรื่องทั้งสนุก และได้ข้อคิดดี ๆ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเซนเรื่องมือของโมคุเซ็น (อังกฤษ: Mokusen’s Hand) มีต้นกำเนิดจากบันทึกเรื่องเล่าเกี่ยวกับพระอาจารย์เซนโมคุเซ็น ฮิกิ (Mokusen Hiki) พระอาจารย์สายเซนผู้มีชีวิตเรียบง่ายและวิถีสอนธรรมอย่างตรงไปตรงมา ไม่เน้นคำเทศนา หากแต่ใช้กิริยาและสัญลักษณ์เป็นเครื่องปลุกจิตสำนึก
เรื่องนี้ถูกรวบรวมไว้ในหนังสือ “Zen Flesh, Zen Bones” ซึ่งเป็นหนึ่งในหนังสือรวมเรื่องเล่าเซนอันคลาสสิกที่แปลจากต้นฉบับภาษาญี่ปุ่น รวมถึง 101 Zen Stories โดยรวบรวมเรื่องราวของพระเซนหลายรูปที่ใช้การกระทำหรือคำพูดเพียงไม่กี่คำ สะกิดใจผู้คนให้ตื่นรู้ด้วยตัวเอง
เรื่องของโมคุเซ็นกับ “มือ” ที่กำแน่นและเปิดออก กลายเป็นสัญลักษณ์ของการสอนเรื่อง “สมดุล” อย่างลึกซึ้ง ทั้งในชีวิตคู่ การใช้เงิน หรือแม้แต่การถือมั่นในความคิดของตนเอง เป็นหนึ่งในตัวอย่างที่งดงามของธรรมะผ่านภาพง่าย ๆ ที่กินใจ
คติธรรม: “การรู้จักเปิดมือในเวลาควรให้ และกำมือในเวลาควรรักษา คือปัญญาแห่งชีวิตที่แท้จริง”