ในชีวิตที่เต็มไปด้วยเสียงรบกวน การค้นหาความสงบภายในไม่ใช่เรื่องง่าย แต่ความสงบที่แท้จริงไม่ใช่การหลีกหนีจากภายนอก แต่คือการเข้าใจตัวเองในทุกการกระทำ
นิทานเซนเรื่องหนึ่งสะท้อนถึงการเรียนรู้ความสงบภายใน โดยการฝึกสติในทุกขณะ ไม่ว่าจะเป็นการพูด การกระทำ หรือการเผชิญกับความผิดพลาด กับนิทานเซนเรื่องเที่ยวในยามดึก
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องเที่ยวในยามดึก
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ในวัดแห่งหนึ่งที่มีชื่อเสียงในการฝึกฝนการทำสมาธิใต้การดูแลของอาจารย์เซงไก (Sengai) มีนักเรียนหลายคนที่มาเรียนรู้วิธีการเข้าถึงจิตใจภายใน แต่นักเรียนคนหนึ่งกลับมีพฤติกรรมที่แปลกกว่าคนอื่นๆ เขามักจะลุกขึ้นในยามกลางคืนทุกคืน ขึ้นข้ามกำแพงวัดไปเที่ยวในเมืองเพื่อความบันเทิง
วันหนึ่ง ขณะท่านเซงไกกำลังตรวจดูห้องนักเรียน ท่านพบว่าเด็กหนุ่มคนนี้หายไปจากห้อง ซึ่งท่านรู้ทันทีว่าเขากำลังจะไปเที่ยว ท่านเดินไปที่ห้องของเขาและพบว่าเก้าอี้สูง ที่เขาใช้ปีนกำแพงยังคงอยู่ ท่านมองไปที่เก้าอี้นั้นและถอนหายใจ
เซงไกพูดกับตัวเองเบา ๆ ว่า “ความสงบในจิตใจที่แท้จริงไม่ใช่การไปหาความบันเทิงจากภายนอก แต่คือการค้นหาความสงบภายใน”
เมื่อท่านเข้าไปในห้องของเด็กหนุ่ม ท่านก็นั่งลงและคิดว่าจะทำอย่างไรเพื่อให้เด็กหนุ่มได้เรียนรู้บทเรียนนี้อย่างแท้จริง
ในคืนนั้นหลังจากที่นักเรียนหนุ่มกลับมาจากการเที่ยวในเมือง เขากลับมาถึงวัดโดยไม่รู้ตัวว่ามีอาจารย์เซงไกยืนอยู่ตรงกำแพงที่เขาจะต้องปีนข้าม เมื่อเขากลับมาถึงวัด เขาก็หันไปที่กำแพงและเริ่มปีนข้ามกลับเข้าวัด
เขาพูดกับตัวเองว่า “วันนี้สนุกมากเลย ขอแค่ให้กลับไปได้อย่างปลอดภัย” ขณะที่เขาปีนขึ้นไปบนกำแพง ท่านเซงไกยืนอยู่ตรงนั้นและไม่ได้ขยับ เขาจึงไม่รู้ว่าอาจารย์ของเขากำลังยืนอยู่ตรงนั้น
เด็กหนุ่มวางเท้าลงบนหัวของอาจารย์เซงไกอย่างไม่ตั้งใจและกระโดดลงไปบนพื้น เขาตกใจสุดขีดเมื่อเห็นอาจารย์เซงไกยืนอยู่ตรงนั้น
ทันใดนั้นเขาก็พูดขึ้นว่า “ขอโทษครับ! ขอโทษจริง ๆ!”
เซงไกยังคงยืนอยู่และตอบเบาๆ ว่า “อากาศมันเย็นมากในตอนเช้า อย่าลืมระวังตัวเองไม่ให้เป็นหวัดนะ”
เด็กหนุ่มยืนอึ้งกับสิ่งที่เกิดขึ้น ก่อนที่จะรู้ตัวว่าเขาได้ทำสิ่งที่ไม่เหมาะสมกับอาจารย์ของเขา ท่านเซงไกไม่พูดอะไรมาก แค่ยิ้มและกล่าวว่า “การฝึกฝนไม่ได้เพียงแค่การทำสมาธิ แต่ยังคือการเรียนรู้ถึงการยับยั้งความอยากและเข้าใจตัวเอง”
หลังจากที่เด็กหนุ่มรู้ตัวว่าทำผิดและรู้สึกผิดกับการกระทำของตนเอง เขาเดินไปหาท่านเซงไกด้วยความกังวลและพูดว่า “ท่านอาจารย์ ข้ารู้สึกผิดที่ทำแบบนั้น ข้าไม่รู้ว่าท่านยืนอยู่ตรงนั้น ข้าควรระมัดระวังมากกว่านี้”
เซงไกยิ้มเบา ๆ และตอบว่า “การทำสมาธิไม่ได้หมายถึงการหลีกหนีจากโลกภายนอก แต่มันคือการเข้าใจตัวเองในทุกการกระทำ โดยไม่ตกเป็นทาสของความคิดหรืออารมณ์ที่ไม่จำเป็น”
เด็กหนุ่มมองไปที่อาจารย์ด้วยความสงสัยและถามว่า “แต่การหลีกหนีจากการพูดหรือการกระทำไม่ใช่การฝึกสมาธิหรือครับ?”
เซงไกตอบด้วยเสียงอ่อนโยนว่า “การฝึกสมาธิไม่ใช่แค่การไม่พูด หรือการหลีกหนีจากสิ่งภายนอก แต่คือการเข้าใจว่าทุกการกระทำในชีวิตไม่ว่าจะเป็นการพูดหรือการกระทำล้วนมีความหมาย ถ้าเรามีสติในทุกขณะ เราจะสามารถรักษาความสงบที่แท้จริงได้ แม้ในยามที่สิ่งภายนอกเข้ามากระทบ”
เช้าวันใหม่หลังจากเหตุการณ์ในคืนนั้น เด็กหนุ่มนั่งทำสมาธิอยู่ใต้ต้นไม้ในสวนเซน เขามองไปรอบ ๆ สวนที่เงียบสงบและรู้สึกถึงความสงบที่เริ่มต้นจากภายใน
ท่านเซงไกเดินเข้ามานั่งข้าง ๆ เขา และกล่าวว่า “เจ้ารู้ไหมว่า ความสงบที่แท้จริงไม่ได้มาจากการหลีกหนีจากโลกภายนอก แต่มาจากการเข้าใจตัวเองในทุกการกระทำ ไม่ว่าจะเป็นการพูด การเดิน หรือแม้กระทั่งการนั่งสมาธิ ถ้าเจ้ามีสติในทุกขณะ เจ้าจะสามารถรักษาความสงบภายในตัวเองได้”
เด็กหนุ่มพยักหน้าและกล่าวว่า “ข้าตระหนักแล้วว่า การหลีกหนีจากการกระทำหรือคำพูดไม่ใช่ทางออกที่แท้จริง ข้าจะพยายามฝึกฝนให้มีสติในทุกการกระทำของข้า”
เซงไกยิ้มและพูดว่า “ความสงบที่แท้จริงไม่ใช่การหลีกหนีจากสิ่งภายนอก แต่คือการเข้าใจตัวเองในทุกขณะ โดยไม่ให้สิ่งภายนอกมากระทบความสงบในใจของเจ้า”
จากนั้น เด็กหนุ่มก็เข้าใจถึงการฝึกฝนที่แท้จริง การรักษาความสงบไม่ได้หมายถึงการหลีกหนีจากโลกภายนอก แต่คือการเข้าใจตัวเองและมีสติในทุกการกระทำ แม้ในช่วงเวลาที่เราผิดพลาดหรือสับสน
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความสงบที่แท้จริงไม่ใช่การหลีกหนีจากโลกภายนอก แต่คือการเข้าใจตัวเองและมีสติในทุกการกระทำ การมีสติช่วยให้เรารักษาความสงบในจิตใจแม้จะเผชิญกับความท้าทายในชีวิตประจำวัน
เด็กหนุ่มเรียนรู้ว่า การหลีกหนีจากทั้งโลกภายในและภายนอกเพื่อค้นหาความสงบหรือความรื่นเริงใจไม่ใช่ทางออก ความสงบที่แท้จริงคือการเข้าใจและรับรู้ตัวเองในทุกการกระทำ ไม่ว่าจะเป็นการพูดหรือการกระทำในทุกสถานการณ์ เมื่อเรามีสติในทุกขณะ เราจะพบกับความสงบภายในใจ แม้จะเผชิญกับสิ่งใดก็ตาม
อ่านต่อ: อ่านนิทานเซนสนุก ๆ ได้ทั้งข้อคิดชีวิตการปล่อยวาง ความสงบ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเรื่องเที่ยวในยามดึก (อังกฤษ: Midnight Excursion) มาจากหลักการสอนของอาจารย์เซนเซงไก (Sengai) ซึ่งเป็นอาจารย์เซนชื่อดังในญี่ปุ่นในช่วงศตวรรษที่ 18 ท่านเซงไกมีชื่อเสียงในเรื่องการสอนโดยใช้การปฏิบัติและการทดสอบจิตใจของศิษย์ ซึ่งนิทานนี้สะท้อนถึงวิธีการสอนของท่าน ที่เน้นการให้ศิษย์เรียนรู้ผ่านประสบการณ์ตรงและการตระหนักรู้ในสิ่งที่ทำผิดพลาด โดยไม่ใช้การลงโทษอย่างรุนแรง แต่เป็นการปลุกให้ศิษย์รู้ตัวด้วยวิธีที่แยบยล
เรื่องนี้มีความหมายลึกซึ้งเกี่ยวกับการรักษาความสงบภายใน การใช้ชีวิตด้วยสติในทุกขณะ และการเรียนรู้จากการกระทำของตนเองโดยไม่หลีกหนีจากความจริง เซงไกใช้เหตุการณ์นี้เพื่อสอนศิษย์ถึงความสำคัญของการตระหนักรู้ในตัวเองและการรักษาความสงบแม้ในสถานการณ์ที่เกิดความผิดพลาดขึ้น
คติธรรม “ความสงบที่แท้จริงไม่ใช่การหลีกหนีจากสิ่งภายในหรือภายนอก แต่คือการเข้าใจและมีสติในทุกการกระทำของตัวเอง”