ในเส้นทางของผู้แสวงหา บางครั้งธรรมะไม่ได้ปรากฏบนยอดเขาหรือในบทสวดมันซ่อนตัวอยู่ในคำพูดธรรมดา ในชีวิตประจำวันที่เราเคยมองข้ามไป
มีนิทานเซนเรื่องหนึ่ง ที่เริ่มต้นขึ้นกลางตลาดพลุกพล่าน ด้วยคำขอเนื้อชิ้นที่ดีที่สุด และจบลงด้วยการตื่นรู้ที่ไม่มีพิธีรีตองเลยแม้แต่น้อย กับนิทานเซนเรื่องทุกสิ่งดีที่สุด
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องทุกสิ่งดีที่สุด
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ณ เมืองเล็กแห่งหนึ่งในญี่ปุ่นยุคโบราณ พระอาจารย์บันซัน พระเซนผู้มักเดินทางอย่างเงียบงันเพื่อฝึกจิต ไม่ได้มุ่งหน้าไปยังวัดหรือเขาในวันนี้ หากแต่เดินลัดเลาะเข้าสู่ตลาดกลางเมือง
ตลาดยามเช้าเต็มไปด้วยเสียงพูดจาต่อรอง กลิ่นอาหารสด และผู้คนที่เดินสวนกันไปมา พระอาจารย์บันซันไม่ได้มองหาอะไรเป็นพิเศษ เพียงเดินไปอย่างสงบ ราวกับก้าวเท้าและลมหายใจเป็นสิ่งเดียวกัน
เสียงเรียกจากแผงผัก เสียงมีดแล่ปลาดังจากร้านริมทาง เสียงหัวเราะของแม่ค้าและเด็กวิ่งเล่น ทั้งหมดไหลผ่านเขาเหมือนสายลมที่ไม่ติดกับต้นไม้
ขณะพระอาจารย์บันซันเดินผ่านร้านขายเนื้อร้านหนึ่ง เขาหยุดลงโดยไม่ตั้งใจ ไม่ใช่เพราะกลิ่น หรือรูปลักษณ์ของเนื้อ แต่เพราะคำพูดประโยคหนึ่งที่ได้ยินจากลูกค้าขาประจำผู้หนึ่ง
“ขอชิ้นที่ดีที่สุดของเจ้าสักหนึ่งเถอะ” ลูกค้าพูดพลางมองไปยังแผงเนื้อที่แขวนเรียงราย
คนขายเนื้อที่กำลังลับมีดอยู่นั้น ยิ้มบาง ๆ แล้วตอบอย่างมั่นใจ
“ทุกชิ้นในร้านของข้า… ล้วนเป็นชิ้นที่ดีที่สุด ไม่มีชิ้นใดไม่ดี”
คำตอบนั้นหลุดออกมาโดยไม่มีความหมายพิเศษใดจากคนพูด แต่กลับเหมือนสายฟ้าฟาดลงกลางอกของพระอาจารย์บันซัน เงียบ ง่าย และไม่ต้องการคำอธิบาย
แต่แล้ว เมื่อได้ยินคำว่า “ไม่มีชิ้นใดไม่ดี” พระอาจารย์บันซันก็หยุดนิ่งกลางตลาด คำนั้นหนักอึ้งทำให้เขาฉุกคิดอะไรบางอย่าง
เขาไม่ได้ขยับ ไม่ได้เอ่ยอะไร เพียงเงยหน้าขึ้นเล็กน้อย ราวกับสายลมเย็นบางเบาได้พัดผ่านความคิดสุดท้ายของเขาไปแล้ว
ทุกอย่างรอบตัวเขายังเป็นเหมือนเดิม เด็กยังคงหัวเราะ พ่อค้ายังคงขายของ ผู้คนยังเดินสวนกันไปมา แต่ในดวงตาของพระอาจารย์บันซัน มีเพียงความเงียบ
ไม่มีเสียงสับเนื้อ ไม่มีเสียงผู้คน มีเพียงเสียงในใจที่หยุดลงดั่งน้ำใสไร้ระลอก
พระอาจารย์บันซันไม่ได้เดินเข้าไปซื้อของ ไม่ได้พูดกับคนขาย หรือกลับไปถามว่า “เจ้าหมายความว่าอย่างไร” เพราะไม่จำเป็นอีกต่อไป
เขาเพียงก้าวเท้าอย่างสงบ เดินออกจากตลาดด้วยจิตที่เปลี่ยนไปโดยสิ้นเชิง
คำพูดธรรมดาในร้านขายเนื้อ ได้ทำลายการแสวงหา ความแบ่งแยก และความรู้สึกว่าบางสิ่ง “ดีกว่า” หรือ “แย่กว่า” ที่เขาเฝ้าหาคำตอบมาตลอดชีวิต
เขารู้ในขณะนั้นเองว่า ธรรมะอยู่ตรงนั้นเสมอ ในเสียงเรียกขาย ในเนื้อทุกชิ้น ในทุกลมหายใจที่เขาเคยมองข้ามไป
เพราะในโลกที่ไม่มีอะไรด้อยค่าเลย ทุกสิ่ง… ก็กลายเป็นสิ่งที่ดีที่สุดโดยไม่ต้องเลือกอีกต่อไป
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… เมื่อเราเลิกเปรียบเทียบ เลิกแบ่งแยก เลิกมองหา “สิ่งที่ดีที่สุด” นอกตัว เราจะเริ่มเห็นว่าทุกสิ่งที่อยู่ตรงหน้าล้วนเพียงพอและงดงามในแบบของมันเอง
พระอาจารย์บันซันตรัสรู้จากคำพูดธรรมดาของพ่อค้าเนื้อ เมื่อพระอาจารย์บันซันได้ยินพ่อค้าเนื้อว่าว่า “ทุกชิ้นคือชิ้นที่ดีที่สุด” เขามองเห็นว่า เพราะก็เห็น “ธรรมะในความธรรมดา” ธรรมชาติของความจริง ไม่เคยมีสิ่งใดด้อยค่าเลย มีเพียงความคิดเราเท่านั้น ที่ทำให้มันดูไม่ดีพอ และเมื่อจิตหยุดตัดสิน ทุกสิ่ง… ก็ดีพออย่างที่มันเป็นอยู่แล้ว
คำว่า “ดีที่สุด” ในเซน ไม่ได้หมายถึงการอยู่เหนือสิ่งอื่น แต่หมายถึง การมองเห็นความสมบูรณ์ในสิ่งที่เป็นอยู่ โดยไม่ต้องเปรียบเทียบกับอะไรอีกเลย
อ่านต่อ: เรียนรู้ชีวิต การปล่อยวาง และความสงบ ผ่านนิทานเซนสั้น ๆ สนุก ๆ และเต็มไปด้วยข้อคิดดี ๆ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเซนเรื่องทุกสิ่งดีที่สุด (อังกฤษ: Everything is Best) นิทานเรื่องนี้ปรากฏอยู่ในหมวดนิทานเซนคลาสสิก ซึ่งได้รับการบันทึกและเผยแพร่ผ่านหนังสืออย่าง Zen Flesh, Zen Bones ซึ่งรวบรวมเรื่องราวการตรัสรู้และเกร็ดธรรมจากครูเซนหลากยุค
“พระอาจารย์บันซัน” (Banzan) เป็นพระเซนผู้มีชื่อเสียงในสมัยเอโดะของญี่ปุ่น เขาเป็นที่รู้จักในฐานะผู้มีปัญญาเฉียบแหลม และแสวงหาความจริงมาตลอดชีวิต
เรื่องนี้สะท้อนหลักสำคัญของเซนว่าการตรัสรู้ไม่ได้เกิดจากพิธีกรรมสูงส่ง แต่สามารถเกิดขึ้นจากคำธรรมดาที่ปล่อยวางจากใจจริง นิทานจึงมักถูกยกเป็นตัวอย่างของ “ธรรมะที่ซ่อนอยู่ในชีวิตประจำวัน” อย่างเรียบง่ายและลึกซึ้ง
คติธรรม: “เมื่อจิตไม่แบ่งแยกว่าอะไรดีหรือเลว สิ่งธรรมดาที่อยู่ตรงหน้า ก็เผยความสมบูรณ์ของมันเอง และในความสมบูรณ์นั้น เราจึงไม่ต้องแสวงหา ‘สิ่งที่ดีที่สุด’ จากที่อื่นอีกเลย”