หลายคนเชื่อว่าความเข้มแข็งและความเด็ดขาดคือหนทางสู่ชัยชนะ แต่คำสอนของเต๋าชี้ว่า การรู้จักโอนอ่อนและปล่อยให้สิ่งต่าง ๆ ดำเนินไปตามวิถีของมัน คือหนทางสู่ความยั่งยืนและสงบภายในใจ
มีนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องหนึ่ง ที่สอนผ่านชีวิตของนายกองผู้เคยแข็งแกร่งที่สุด แต่ต้องเรียนรู้ว่าการอยู่เหนือทุกสิ่งไม่ได้มาจากกำลังหรือเหล็กกล้า กับนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องคำเตือนเรื่องการพึ่งพาความแข็งแกร่ง
เนื้อเรื่องนิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องคำเตือนเรื่องการพึ่งพาความแข็งแกร่ง
กาลหนึ่ง เสียงกลองศึกกระหึ่มก้องเหนือทุ่งกว้างที่ถูกย่ำจนกลายเป็นฝุ่นสีเลือด กองทัพแห่งแคว้นหลี่ตั้งทัพอยู่บนเนินสูง ผืนธงสีแดงปลิวสะบัดในลมแรง
ชายผู้สวมเกราะดำยืนอยู่หน้าทัพ ดวงตาคมเย็นราวเหล็กที่ผ่านการหลอมหลายร้อยครั้ง เขาคือนายกองจิ้นหยาง
“ผู้ใดสู้ ข้าให้เกียรติ ผู้ใดหนี ข้าฆ่าเอง!” เสียงของเขาเย็นเฉียบแต่มั่นคง ทหารนับพันค้อมศีรษะโดยไม่กล้าแม้แต่จะหายใจแรง
สำหรับจิ้นหยาง ความแข็งแกร่งคือชีวิต การยอมแพ้คือความตาย
ตั้งแต่เยาว์วัย เขาเชื่อว่าผู้ที่ร้องไห้คือผู้แพ้ ผู้ที่สั่นไหวคือคนอ่อนแอ ดังนั้นเขาจึงกลืนความกลัวทั้งหมดไว้ในอก ปิดมันด้วยเหล็กกล้าและคำสาบานว่าจะ “ไม่โอนอ่อนแม้แต่ต่อโชคชะตา”
คืนนั้น ลมพัดผ่านค่ายทหาร เสียงขลุ่ยเศร้าจากใครบางคนดังแว่วในเงื้อมเขา
นายกองจิ้นหยางนั่งลับดาบใต้แสงจันทร์ เสียงเหล็กเสียดกันดัง
คนสนิทของเขา “อู่เถา” เข้ามาคุกเข่าลง พลางเอ่ยเสียงเบา “ท่านนายกอง… ทหารหลายคนเจ็บหนัก อาหารเริ่มขาด เราอาจต้องถอย”
จิ้นหยางเงยหน้า ดวงตาแข็งดั่งเหล็ก “คนที่ถอยไม่สมควรมีชีวิตอยู่บนสนามรบ”
อู่เถาก้มหน้าลง ไม่กล้าสบตาอีก เสียงเหล็กจากการลับดาบยังดำเนินต่อไป เหมือนเสียงหัวใจของคนที่ไม่เคยเรียนรู้คำว่า “พอ”
รุ่งอรุณวันถัดมา เมฆดำปกคลุมฟ้า ฝุ่นสงครามลอยคลุ้ง กองทัพของจิ้นหยางบุกเข้าสู่หุบเขาที่ศัตรูซ่อนตัวอยู่
เขาไม่สนคำเตือนเรื่องกับดัก ไม่สนเสียงร้องขอให้รอเสบียง “เราชนะด้วยใจ ไม่ใช่ด้วยข้าว!” เขาตะโกนพร้อมควบม้าเข้าไปในหุบเขา
หุบเขานั้นกลับกลายเป็นหลุมศพของเขาเอง เสียงระเบิดจากกับดัก แสงเพลิงแผดเผา ดินหินพังถล่ม
ทหารของเขาล้มระเนระนาด เสียงร้องดังระงม แต่จิ้นหยางยังฝ่าเข้าไป เลือดเปื้อนหน้าเกราะ ดวงตาเต็มไปด้วยไฟ “สู้ต่อ! ผู้ใดถอย ข้าจะตัดหัวมันเอง!”
แต่เมื่อควันจางลง เขาพบว่าคนรอบตัวเงียบงันไปหมด กองทัพที่เคยแข็งแกร่งเหมือนเหล็กหลอม กลายเป็นเพียงเถ้าธุลี
จิ้นหยางยืนอยู่ท่ามกลางซากเพลิง ดาบในมือสั่นเล็กน้อย เขาไม่รู้ว่ามันคือความกลัว ความเศร้า หรือเพียงความเหนื่อยล้า
ร่างของอู่เถานอนอยู่ใกล้เท้าของเขา มือยังจับธงประจำกองแน่น บนผืนธงมีรอยไหม้เป็นรูใหญ่ ราวกับฟ้ากำลังหัวเราะเยาะ
จิ้นหยางทรุดลงคุกเข่า มือกุมหน้าอก เป็นครั้งแรกที่เขารู้ว่า “เกียรติ” ไม่อาจพยุงชีวิตของใครได้เลย
ลมหนาวจากภูเขาทางตะวันตกพัดแรงจนธงผืนเก่าฉีกขาด บนเส้นทางดินที่เต็มไปด้วยฝุ่นและเถ้าศึก ชายคนหนึ่งเดินช้า ๆ
เขาเคยเป็นนายกองผู้เกรียงไกรจิ้นหยาง แต่ตอนนี้ ไม่มีทหาร ไม่มีธง ไม่มีใครเอ่ยเรียกชื่อเขาอีก
เขาเดินเร่ร่อนด้วยเกราะที่บุบจนเป็นรอยแหว่ง ทุกก้าวที่ย่างลงบนดิน มีเพียงเสียงเหล็กกระทบหินตอบกลับ
ในหมู่บ้านที่เขาผ่าน ผู้คนหลบสายตา บางคนปิดประตูหนี ไม่มีใครเหลือเคารพผู้ที่เคย “แข็งแกร่งที่สุด” เพราะความแข็งนั้นเองที่นำพาความตายมาสู่ทุกบ้าน
ค่ำวันหนึ่ง เขานั่งพักใต้ต้นไผ่ เสียงลมพัดให้ลำไผ่ไหวเบา ๆ เสียงเสียดสีของลำต้นดังราวเสียงหายใจของแผ่นดิน
ชาวนาคนหนึ่งเดินผ่านมา มองเห็นชายในเกราะเก่าก็หยุด “ร่างกายท่านดูหนักเหลือเกิน… เหล็กพวกนั้นมันปกป้องท่านได้หรือ?”
จิ้นหยางนิ่งไปครู่ ก่อนตอบสั้น ๆ “ครั้งหนึ่ง ข้ามั่นใจว่ามันทำได้… แต่ตอนนี้ไม่แน่ใจอีกแล้ว”
คืนนั้น เขามองเงาตัวเองในลำธาร เห็นใบหน้าที่ไม่เหลือเค้าแห่งเกียรติ น้ำไหลช้าแต่ไม่เคยหยุด มันผ่านก้อนหินโดยไม่ต้าน
และในกระแสน้ำนั้น เขาเห็นภาพคนแก่ผมขาวผู้หนึ่ง นั่งอยู่บนก้อนหินริมฝั่ง ลมหายใจนิ่งสงบราวภูเขา เขาคือเล่าจื๊อ
รุ่งเช้าหลังคืนหนาวยาวนาน จิ้นหยางเดินเข้าไปหาเล่าจื๊อ ผู้กำลังจิบชาอยู่เงียบ ๆ ริมธาร เขาคุกเข่าลงโดยไม่พูดอยู่นาน ก่อนเอ่ยเสียงแผ่วพร่า
“ข้าใช้ชีวิตด้วยกำลัง และเชื่อว่าความแข็งแกร่งคือคำตอบของทุกสิ่ง… แต่สุดท้าย ข้ากลับสูญเสียทั้งกองทัพ ทั้งศักดิ์ศรี ข้าทำผิดตรงไหนกันแน่? ทำไมโลกไม่เข้าข้างข้า โลกต้องเข้าข้างคนแข็งแกร่งเพื่อความอยู่รอดสิ”
เล่าจื๊อมองเขาโดยไม่ตอบในทันที เขายกถ้วยชาขึ้น ไอร้อนจากชาไหลเวียนเหมือนลมหายใจของภูเขา “เจ้ามองเห็นเพียงสิ่งที่สู้ได้ จึงไม่เห็นสิ่งที่อยู่อย่างเงียบ ๆ” เขากล่าวช้า ๆ
“ภูผาแข็ง แต่แตกก่อนสิ่งอื่นเสมอ สายน้ำอ่อน แต่กลับชนะภูผาได้โดยไม่ต้องสู้”
จิ้นหยางขมวดคิ้ว “เจ้าหมายความว่าให้ข้าเลิกสู้เช่นนั้นหรือ?”
เล่าจื๊อส่ายหน้าเบา ๆ “หาใช่ให้เลิกสู้ แต่ให้รู้ว่า เมื่อใดควรสู้ และเมื่อใดควรปล่อย น้ำมิได้หยุดไหลเพราะมีหินขวาง มันเพียงอ้อมไปอย่างสงบ แล้วค่อย ๆ กัดเซาะหินจนหายไปในกาลเวลา นั่นคือชัยชนะของสิ่งอ่อน”
เขาเอื้อมมือแตะผิวน้ำเบา ๆ “เจ้าพยายามชนะทุกสิ่ง แต่ลืมชนะใจตนเอง เมื่อใจแข็ง โลกทั้งใบก็กลายเป็นศัตรู แต่เมื่อใจอ่อน โลกก็กลายเป็นมิตรที่โอบเราไว้”
เล่าจื๊อวางถ้วยชา “ข้าเคยเห็นทหารผู้หนึ่งที่ฝึกตนจนร่างแกร่งดังเหล็ก เขาเอาชนะทุกศึก แต่พ่ายต่อกาลเวลา เพราะเหล็กไม่ยอมงอ มันจึงหักก่อนสิ่งอื่น เจ้าก็เช่นนั้น จิ้นหยาง”
คำพูดนั้นแทงลึกเข้าในใจชายผู้เคยไม่รู้จักคำว่าแพ้ เขาหลุบตาลง มือที่เคยจับดาบแน่นเริ่มสั่น เขาถอดเกราะออกทีละชิ้น เสียงเหล็กกระทบพื้นหินกังวานก้องไปทั่วหุบเขา
เมื่อชิ้นสุดท้ายหลุดออก เขากลับรู้สึกเบา เหมือนได้หายใจครั้งแรกในชีวิต
เล่าจื๊อเอ่ยต่อเบา ๆ “ผู้ที่แข็ง ย่อมเปราะก่อนผู้อ่อน ผู้ที่ดื้อรั้น ย่อมล้มก่อนผู้ยืดหยุ่น เมื่อเจ้าปล่อยมือจากทุกสิ่งที่แบกไว้ ก็จะรู้ว่าฟ้ายังอุ้มเจ้าอยู่เสมอ จงอย่าพยายามเป็นภูผา จงเป็นสายลมที่เคลื่อนผ่านภูผา เพราะสายลมไม่ต้องชนะใคร…แต่มันอยู่เหนือทุกสิ่งโดยไม่ต้องยึดถือ”
จิ้นหยางเงยหน้ามองสายน้ำอีกครั้ง น้ำยังคงไหลไปอย่างสงบ ไม่รีบ ไม่หน่วง ไม่หยุด เขาไม่พูดอะไรอีก เพียงหลับตา ปล่อยให้เสียงน้ำพัดพาความแข็งในใจให้ไกลออกไปทีละน้อย…
ในความเงียบของสายน้ำ เขาเพิ่งเข้าใจ ว่าผู้ที่แข็งที่สุด…คือผู้ที่อ่อนโยนพอจะละวางได้ก่อนใคร
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… ความแข็งแกร่งภายนอกอาจสร้างเกียรติและชัยชนะ แต่หากขาดความอ่อนโยนภายใน ย่อมกลายเป็นพันธนาการที่ทำลายตนเองในที่สุด ผู้ที่ยึดมั่นในพลังและไม่รู้จักโอนอ่อน ย่อมล้มสลายเร็วกว่าผู้ที่รู้จักปรับตามทางแห่งธรรมชาติ
ในนิทาน จิ้นหยางใช้ชีวิตตามความเชื่อว่าความแข็งคือสิ่งเดียวที่นำพาชัยชนะ เขาต่อสู้จนสูญเสียทุกสิ่ง ทั้งกองทัพ เกียรติ และศักดิ์ศรี แต่เมื่อได้พบเล่าจื๊อ เขาจึงตระหนักว่าแท้จริงแล้ว ความอ่อนโยนคือพลังที่ยิ่งใหญ่กว่า เพราะสิ่งที่อ่อนสามารถดำรงอยู่ได้ท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงของโลกโดยไม่แตกสลาย เหมือนสายน้ำที่อ้อมหินอย่างสงบ แต่กัดเซาะมันได้จนหายไปในกาลเวลา
อ่านต่อ: นิทานเต้าเต๋อจิงสอนชีวิตผ่านปรัชญาวิถีเต๋าในรูปแบบนิทานอ่านง่าย ๆ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเต้าเต๋อจิงเรื่องคำเตือนเรื่องการพึ่งพาความแข็งแกร่ง (อังกฤษ: A Warning Against Trusting in Strength) นิทานเรื่องนี้มาจากคัมภีร์เต้าเต๋อจิงบทที่ 76 ซึ่งกล่าวถึง “คำเตือนเรื่องการพึ่งพาความแข็งแกร่ง” อันเป็นแก่นแท้ของวิถีเต๋า ความแข็งแรงภายนอกอาจสร้างอำนาจและเกียรติ แต่ความยืดหยุ่นและอ่อนโยนต่างหากที่รักษาชีวิตและจิตใจให้ดำรงอยู่ได้ในกาลเวลายาวนาน การยึดมั่นในความแข็งเพียงอย่างเดียว ย่อมเสี่ยงต่อการแตกสลายและสูญสิ้น เล่าจื๊อได้บันทึกไว้ว่า:
คำเตือนเรื่องการพึ่งพาความแข็งแกร่ง
มนุษย์เมื่อแรกเกิดนั้นอ่อนโยนและเปราะบาง
แต่เมื่อถึงคราวตายกลับแข็งกระด้างและแข็งแรง
สรรพสิ่งในโลกก็เป็นเช่นเดียวกัน
ต้นไม้และพืชพรรณเมื่อเริ่มงอกงามนั้นอ่อนนุ่มและยืดหยุ่น
แต่เมื่อสิ้นอายุขัยก็เหือดแห้งและแข็งกรอบดังนั้น “ความแข็ง” และ “ความดื้อรั้น” จึงเป็นสหายของความตาย
ส่วน “ความอ่อนโยน” และ “ความอ่อนแอ” เป็นสหายของชีวิตผู้ใดอาศัยความแข็งแกร่งเพื่อเอาชนะ ย่อมไม่อาจชนะได้จริง
ต้นไม้ที่ยืนหยัดแข็งแรงเกินไป ย่อมเป็นเป้าของคนตัดไม้
เพราะความแข็งแกร่งดึงดูดความพินาศมาหาตนเองดังนั้น ที่แห่งของสิ่งที่แข็งกร้าวอยู่เบื้องล่าง
ส่วนที่แห่งของสิ่งที่อ่อนโยนและยืดหยุ่น อยู่เบื้องบน
โดยเล่าจื๊อสอนว่า ผู้ที่เข้าใจหลักการนี้จะรู้จักการปรับตนให้สอดคล้องกับธรรมชาติ ไม่ยึดติดกับพลังหรืออำนาจภายนอก รู้จักการโอนอ่อนเมื่อจำเป็น และใช้ความอ่อนโยนเป็นเครื่องนำทางชีวิต จิตใจที่อ่อนแต่มั่นคงสามารถเอาชนะความเปลี่ยนแปลงและอุปสรรคได้โดยไม่ต้องฝืน ทุกสิ่งเกิดขึ้นและดำเนินไปตามเต๋าอย่างสมดุล
นิทานเรื่องนี้จึงถูกแต่งขึ้นเพื่อสะท้อนคำสอนในบทดังกล่าว โดยเล่าผ่านเรื่องราวของนายกองผู้แข็งแกร่งที่สุดที่ต้องเรียนรู้ว่าความแข็งเพียงอย่างเดียวไม่เพียงพอ การปล่อยวางและโอนอ่อนตามทางแห่งเต๋า คือหนทางสู่ความสงบและความยั่งยืนของชีวิต
คติธรรม: “ผู้ที่แข็งแกร่งย่อมแตกก่อนผู้ที่อ่อนโยน ผู้ที่ยึดมั่นเกินไปย่อมพ่ายต่อกาลเวลา แต่ผู้ที่โอนอ่อนและยืดหยุ่น แม้ภายนอกดูอ่อนแอ กลับอยู่รอดและดำรงอยู่เหนือทุกสิ่งได้อย่างสงบ”