ในเส้นทางของการเรียนรู้เซน เรามักจะพบกับการทดสอบที่ไม่คาดคิด ซึ่งบางครั้งอาจรุนแรงเกินไป การฝึกฝนในเซนไม่ได้เกี่ยวกับการหลีกเลี่ยงอุปสรรค แต่เกี่ยวกับการยอมรับและเข้าใจความจริงของชีวิตจากการเผชิญหน้ากับความยากลำบาก ความเข้มงวดในการฝึกฝนของอาจารย์เซนบางท่านอาจดูเหมือนจะเกินไป แต่สิ่งที่พวกเขาต้องการสอนคือการที่นักเรียนจะเข้าใจถึงความหมายที่แท้จริงของธรรมะ
มีนิทานเซนเรื่องหนึ่งเกี่ยวกับอาจารย์เซนคนหนึ่ง ผู้มีวิธีการสอนที่เข้มงวดและเคร่งครัด ซึ่งสามารถสร้างผู้เรียนที่บรรลุธรรมได้มากมาย ผ่านการฝึกฝนที่ยากลำบากและการเผชิญหน้ากับชีวิตในแบบที่ไม่เหมือนใคร กับนิทานเซนเรื่องผู้สืบทอดสิบคน
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องผู้สืบทอดสิบคน
ในยุคโบราณของการฝึกเซน นักเรียนต้องให้คำปฏิญาณที่จริงจังว่าไม่ว่าจะเกิดอะไร พวกเขาจะเรียนรู้เซนอย่างเต็มที่และตั้งใจ แม้จะต้องเสียชีวิตจากการถูกฆ่าด้วยมือของอาจารย์ก็ตาม
หนึ่งในวิธีที่ผู้เรียนเซนใช้ในการปฏิญาณคือการตัดนิ้วของตัวเองและใช้เลือดเป็นเครื่องหมายเพื่อสัญญากับตัวเองและอาจารย์ว่า จะไม่ยอมแพ้และจะยึดมั่นในการฝึกฝนถึงที่สุด
ครั้งหนึ่งในสมัยโบราณ นักเรียนเซนหลายคนได้ทำการปฏิญาณต่ออาจารย์ด้วยการตัดนิ้วและใช้เลือดเป็นเครื่องหมาย แต่เมื่อเวลาผ่านไป การปฏิญาณนี้เริ่มกลายเป็นแค่พิธีกรรมที่ทำตามประเพณีไปโดยไม่มีความหมายจริงจังเหมือนก่อนหน้านี้
อาจารย์เอกิโด เป็นผู้ที่มีวิธีการสอนที่เข้มงวดมาก นักเรียนทุกคนกลัวเขาเพราะเขาไม่ยอมปล่อยผ่านข้อผิดพลาดใด ๆ ท่านสอนให้พวกเขามีระเบียบวินัยในทุกการกระทำ แม้กระทั่งการตีระฆังที่ใช้บอกเวลาของวัด ก็ต้องทำอย่างถูกต้องและตรงเวลาเสมอ
วันหนึ่ง ขณะนักเรียนคนหนึ่งกำลังตีระฆังเพื่อบอกเวลา ท่านกลับไปเห็นว่าเขาหยุดและเงยหน้าขึ้นไปมองหญิงสาวที่เดินผ่านประตูวัด ทำให้เขาพลาดการตีระฆังในจังหวะที่ต้องทำ
อาจารย์เอกิโดเห็นเหตุการณ์นี้จึงพูดขึ้นว่า “เจ้าทำผิด! ความผิดพลาดของเจ้าไม่สามารถให้อภัยได้ ถ้าเจ้าไม่สามารถตั้งใจได้ในทุกสิ่ง เจ้าจะไม่ได้รับการสอนเซน”
นักเรียนคนนี้รู้สึกตกใจและรีบขอโทษ…
ทว่าเขาก็ไม่ทันตั้งตัวเมื่ออาจารย์เอกิโดเดินไปข้างหลังและตีเขาด้วยไม้ “ความผิดพลาดของท่านจะไม่ถูกยอมรับ ถ้าท่านไม่สามารถควบคุมตนเองในสิ่งเล็กน้อยได้ ท่านก็จะไม่สามารถเข้าใจเซนได้”
เสียงไม้กระทบตัวนักเรียนดังกังวานไปทั่ววัด และในที่สุดเหตุการณ์ที่ไม่คาดคิดก็เกิดขึ้นการตีที่แรงเกินไปทำให้นักเรียนคนนี้เสียชีวิตจากการถูกตี
อาจารย์เอกิโดมองดูอย่างไม่แสดงอารมณ์และกล่าวว่า “เจ้าไม่สามารถอยู่ต่อได้… การตายนี้เป็นส่วนหนึ่งของการฝึกฝน”
เมื่อผู้ปกครองของนักเรียนคนที่เสียชีวิตได้ยินข่าวเกี่ยวกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น เขาได้เดินทางไปหาท่านอาจารย์เอกิโดทันที โดยรู้ดีว่าเหตุการณ์นี้ไม่ใช่ความผิดของท่านอาจารย์
ผู้ปกครองยืนตรงหน้าท่านอาจารย์เอกิโดและพูดขึ้นว่า “ท่านอาจารย์ ข้ารู้ว่าเหตุการณ์นี้ไม่ใช่ความผิดของท่าน การสอนของท่านเข้มงวดและทำให้ผู้เรียนเข้าใจลึกซึ้งถึงชีวิต แต่ข้าก็ขอชื่นชมท่านในการสอนอย่างจริงจัง เพราะในโลกนี้ความเข้มงวดก็เป็นส่วนหนึ่งของการเติบโต”
อาจารย์เอกิโดยังคงไม่แสดงอารมณ์และพูดด้วยเสียงเรียบ ๆ ว่า “มันไม่สำคัญว่าผู้เรียนจะตายหรือยังมีชีวิตอยู่ สิ่งที่สำคัญคือการที่พวกเขาได้เรียนรู้และเข้าใจธรรมะจากการฝึกฝน อาจจะต้องผ่านการทดสอบที่ยากลำบาก”
ท่านอาจารย์กล่าวเช่นนั้นโดยไม่แสดงอาการเศร้าหรือเสียใจ นั่นเป็นเพราะท่านเข้าใจว่าเหตุการณ์นี้เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการฝึกเซนที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้
ท่าทีของอาจารย์เอกิโดก็เหมือนกับว่าไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลงแม้ว่าเหตุการณ์นี้จะเกิดขึ้นแล้ว เขาแสดงออกราวกับว่านักเรียนที่เสียชีวิตยังคงมีชีวิตอยู่และเป็นส่วนหนึ่งของการเรียนรู้ตามปกติ
หลังจากเหตุการณ์นี้ ท่านอาจารย์เอกิโดได้แสดงท่าทางเหมือนเดิม โดยไม่ได้แสดงการเปลี่ยนแปลงใด ๆ ในการสอน หรือแสดงความเศร้าเกี่ยวกับการเสียชีวิตของนักเรียน ท่านยังคงฝึกฝนและสอนลูกศิษย์ตามวิธีการของตน
ภายใต้การนำของท่านเอกิโด นักเรียนจำนวนมากที่ฝึกกับท่านเริ่มบรรลุถึงความรู้แจ้งในเซน และภายในระยะเวลาไม่นาน ท่านได้สร้างผู้สืบทอดที่มีความรู้แจ้งมากกว่าสิบคน ซึ่งเป็นจำนวนที่น่าทึ่งและหายากในวงการเซน
ผู้ปกครองของนักเรียนคนก่อนหน้านี้ที่เสียชีวิตมองไปยังท่านอาจารย์เอกิโดด้วยความเคารพ และพูดว่า “ท่านอาจารย์ ข้าขอยอมรับว่าความเข้มงวดของท่านได้สร้างผลลัพธ์ที่ไม่ธรรมดา ท่านไม่เพียงแต่เป็นอาจารย์ที่เคร่งครัด แต่ยังเป็นผู้ที่ปลุกชีวิตใหม่ให้แก่พวกเราทุกคน”
ท่านอาจารย์เอกิโดเพียงยิ้มและไม่ตอบคำใด ๆ เพราะท่านรู้ดีว่า สิ่งที่สำคัญที่สุดในเซนคือการให้ผู้เรียนเข้าใจและปฏิบัติธรรมด้วยตนเอง ผ่านการฝึกฝนและการทดสอบชีวิตที่แท้จริง
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… การฝึกฝนเซนไม่ใช่เรื่องง่ายและเต็มไปด้วยความท้าทาย การเรียนรู้ในเซนไม่เกี่ยวกับการหลีกเลี่ยงความยากลำบาก แต่เกี่ยวกับการยอมรับความจริงและการฝึกฝนด้วยความตั้งใจจริง ถึงแม้บางครั้งการเรียนรู้ต้องผ่านการทดสอบที่รุนแรง
อาจารย์เอกิโดใช้วิธีการสอนที่เข้มงวดเพื่อปลุกให้ลูกศิษย์เข้าใจถึงความจริงของชีวิต และเมื่อเกิดเหตุการณ์ที่ไม่คาดคิด เขายังคงแสดงความมุ่งมั่นในการสอน แม้จะมีผลลัพธ์ที่เป็นไปไม่ได้ตามความคาดหวัง แต่การฝึกฝนที่แท้จริงก็คือการเข้าใจธรรมะจากประสบการณ์ตรง
อ่านต่อ: นิทานเซนสอนใจเกี่ยวกับความสงบของชีวิตและการปล่อยวาง ฯลฯ
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเซนเรื่องผู้สืบทอดสิบคน (อังกฤษ: Ten Successors) เรื่องราวนี้มีที่มาจากคำสอนในพุทธศาสนาเซน ซึ่งสะท้อนถึงการฝึกฝนที่เคร่งครัดและการปลุกให้เกิดการตระหนักรู้จากการเผชิญกับความยากลำบากอย่างจริงจัง อาจารย์เอกิโด (Ekido) เป็นตัวแทนของการสอนที่ไม่ประนีประนอม ซึ่งบางครั้งอาจดูรุนแรง แต่มุ่งมั่นในการทำให้ลูกศิษย์เข้าใจและตระหนักถึงธรรมะจากการปฏิบัติจริง
การสอนของท่านเอกิโดเน้นการเรียนรู้ผ่านการกระทำและความตั้งใจจริงโดยไม่สนใจผลลัพธ์ที่ง่ายดาย แต่กลับยอมรับความยากลำบากและการต่อสู้เพื่อบรรลุธรรม แม้ว่าจะมีการสูญเสียหรืออุปสรรคเกิดขึ้นในกระบวนการนั้น
นิทานนี้สะท้อนหลักการของเซนที่ว่าการฝึกฝนและการตระหนักรู้ไม่ใช่สิ่งที่จะได้มาง่าย ๆ และในบางครั้งการเรียนรู้ก็ต้องเผชิญกับความท้าทายที่ไม่คาดคิด การฝึกฝนที่แท้จริงในเซนคือการเผชิญหน้าและยอมรับความจริงของชีวิต
คติธรรม: “การฝึกฝนเซนที่แท้จริงไม่ได้มาจากการหลีกเลี่ยงความยากลำบาก แต่คือการเผชิญหน้ากับความจริงอย่างไม่หวั่นกลัว เพื่อเข้าใจธรรมะจากภายในตัวเอง”