ในโลกของเซน การตื่นรู้ไม่ได้มาจากการหาคำตอบที่ชัดเจนหรือสมบูรณ์แบบ แต่เกิดจากการเข้าใจในตัวเองและปล่อยวางคำถามที่ไม่จำเป็น การตระหนักถึงความจริงในปัจจุบันขณะและการปล่อยให้จิตใจสงบจากสิ่งที่ไม่สำคัญนั้นคือเส้นทางสู่การรู้แจ้งที่แท้จริง
มีนิทานเซนเรื่องหนึ่งที่สะท้อนถึงการตื่นรู้ที่แท้จริงของผู้คน ผ่านคำถามที่ลึกซึ้งและคำตอบที่ไม่ซับซ้อน กับนิทานเซนเรื่องหญ้าและต้นไม้รู้แจ้งได้อย่างไร?
เนื้อเรื่องนิทานเซนเรื่องหญ้าและต้นไม้รู้แจ้งได้อย่างไร?
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ในยุคคามาคุระ (Kamakura period) ชินกัน (Shinkan) เป็นหนึ่งในนักศึกษาธรรมะที่มีชื่อเสียง โดยเขาเริ่มต้นการศึกษาธรรมะในลัทธิเทนได (Tendai) ตั้งแต่อายุยังน้อย ใช้เวลาทั้งหมด 6 ปีในการศึกษาคำสอนของเทนได
แต่หลังจากที่เขารู้สึกว่าแนวทางเทนไดยังไม่สามารถนำเขาไปสู่การตื่นรู้ที่แท้จริงได้ เขาจึงหันมาศึกษาธรรมะเซน และใช้เวลาอีก 7 ปีในการฝึกฝนในลัทธิเซน เพื่อค้นหาความหมายของการรู้แจ้งอย่างลึกซึ้ง
เมื่อเขาได้ศึกษาธรรมะเซนจนมั่นใจในวิธีการฝึกฝนแล้ว ชินกันได้เดินทางไปยังประเทศจีน ซึ่งเป็นต้นกำเนิดของลัทธิเซน และใช้เวลาอีก 13 ปีในการตรองธรรมะเซนที่นั่น ด้วยการปฏิบัติอย่างเคร่งครัด เขาจึงได้เข้าใจธรรมะเซนในระดับที่ลึกซึ้งอย่างแท้จริง
เมื่อกลับมาญี่ปุ่น ชินกันได้รับการต้อนรับจากผู้คนมากมายที่ต้องการมาพบและถามคำถามเกี่ยวกับการตื่นรู้และธรรมะเซน แต่ชินกันไม่ค่อยตอบคำถามเหล่านั้น
เมื่อมีผู้มาเยี่ยม เขามักจะไม่ตอบคำถามตรง ๆ และจะตอบด้วยวิธีที่ท้าทายจิตใจผู้ถามเพื่อกระตุ้นการตื่นรู้ภายในตัวเอง
วันหนึ่ง ชินกันได้รับการเยี่ยมจากนักเรียนชายวัย 50 ปีที่ได้ศึกษาแนวทางการตื่นรู้จากลัทธิเทนไดตั้งแต่ยังเด็ก
โดยชายผู้นี้ได้ตั้งคำถามที่เป็นปัญหาในใจเขามานาน: “ข้าศึกษาลัทธิเทนไดมาหลายปี แต่ยังมีสิ่งหนึ่งที่ข้าไม่เข้าใจ เทนไดกล่าวว่าหญ้าและต้นไม้จะสามารถรู้แจ้งได้เหมือนกับมนุษย์ แต่ข้าไม่สามารถเข้าใจความหมายนี้ได้ มันดูแปลกมาก”
ชินกันมองไปที่เขาอย่างนิ่งและกล่าวว่า “การที่เจ้าจะพูดถึงหญ้าและต้นไม้ที่รู้แจ้งนั้น มีประโยชน์อะไร? สิ่งที่สำคัญกว่าคือเจ้าเองจะทำอย่างไรถึงจะรู้แจ้ง? เจ้าคิดถึงสิ่งนี้บ้างหรือยัง?”
คำพูดของชินกันทำให้นักเรียนวัย 50 ปีต้องคิดทบทวนใหม่ เขารู้สึกประหลาดใจที่ไม่เคยคิดในมุมนี้มาก่อน จึงตอบว่า “ข้าไม่เคยคิดแบบนี้มาก่อนจริง ๆ”
ชินกันยิ้มและกล่าวว่า “ดีแล้ว แล้วเจ้ากลับไปคิดทบทวนในสิ่งที่ข้าได้บอก แล้วกลับมาใหม่เมื่อเจ้าพร้อม”
หลังจากที่ได้รับคำตอบจากชินกัน นักเรียนวัย 50 ปีรู้สึกทึ่งในคำพูดที่ท่านพูด และกลับไปที่บ้านของตนเองเพื่อคิดทบทวนคำถามที่ท่านอาจารย์ถามถึง “เจ้าคิดถึงสิ่งนี้บ้างหรือยัง?”
เขาเริ่มทบทวนในสิ่งที่ตนเองได้เรียนรู้ตลอดชีวิตในลัทธิเทนได เขาเคยเชื่อว่าการรู้แจ้งเป็นเรื่องที่ห่างไกลและมีข้อกำหนดที่ซับซ้อน
แต่คำถามของชินกันทำให้เขาตระหนักว่าแท้จริงแล้วการตื่นรู้ไม่ได้อยู่ที่คำตอบที่คาดหวัง แต่มันคือการเข้าใจในปัจจุบันขณะและการปล่อยวางความคิดที่ยึดติด
วันแล้ววันเล่า เขานั่งคิดและทบทวนคำถามนั้นอย่างเงียบสงบ ในที่สุด เขาเริ่มเข้าใจถึงความหมายที่แท้จริงของการตื่นรู้และการตัดสินใจที่จะไม่ยึดติดกับคำถามที่ไม่มีวันจบสิ้นเกี่ยวกับสิ่งอื่นๆ แต่ต้องเริ่มต้นจากการตั้งคำถามกับตัวเอง
หลังจากที่นักเรียนทบทวนและเข้าใจในสิ่งที่ตนเองได้เรียนรู้ เขาตัดสินใจกลับไปหาชินกันอีกครั้ง
เมื่อมาถึงวัด ชินกันนั่งอยู่ใต้ต้นไม้ในสวนเซนที่เงียบสงบ นักเรียนวัย 50 ปีเดินเข้าไปหาท่านและกล่าวว่า “ข้าพเจ้าคิดทบทวนในสิ่งที่ท่านกล่าวแล้ว ข้าเริ่มเข้าใจแล้วว่า การตื่นรู้ไม่ได้อยู่ที่คำตอบของหญ้าและต้นไม้ แต่มันอยู่ที่การเข้าใจและตระหนักในตัวเราเองในทุกขณะ”
ชินกันมองเขาด้วยความสงบและกล่าวว่า “เจ้ากลับไปเข้าใจแล้วจริง ๆ เพราะการรู้แจ้งไม่ได้อยู่ที่คำถามหรือคำตอบ แต่มันอยู่ที่การเห็นความจริงในตัวเองในทุกขณะ”
นักเรียนวัย 50 ปีพยักหน้าและรู้สึกขอบคุณสำหรับคำสอนของท่าน ที่ทำให้เขาตื่นรู้และเข้าใจสิ่งที่เขาค้นหามาตลอดชีวิต
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… การตื่นรู้ไม่ใช่การค้นหาคำตอบที่สมบูรณ์แบบ แต่คือการเข้าใจความจริงในปัจจุบันขณะและการปล่อยวางคำถามที่ไม่จำเป็น การตระหนักถึงสิ่งที่อยู่ภายในตัวเราเองและเข้าใจในธรรมชาติของตัวเองคือหนทางสู่การรู้แจ้งที่แท้จริง
คำถามของนักเรียนวัย 50 ปีเกี่ยวกับหญ้าและต้นไม้ที่รู้แจ้งสะท้อนถึงการมองไปข้างนอกเพื่อหาคำตอบที่ชัดเจน แต่ชินกันได้แสดงให้เห็นว่าคำถามที่สำคัญไม่ใช่สิ่งที่อยู่นอกตัวเรา แต่คือการมองภายในและถามตัวเองถึงวิธีที่เราจะสามารถรู้แจ้งได้ในปัจจุบัน
อ่านต่อ: ค้นพบวิถีเซนที่ช่วยนำพาความสงบให้กับชีวิตคุณผ่านนิทานเซนแฝงปรัชญาชีวิต
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานเซนเรื่องหญ้าและต้นไม้รู้แจ้งได้อย่างไร? (อังกฤษ: How Grass and Trees Become Enlightened) มาจากคำสอนและการเล่าขานในวงการเซนญี่ปุ่น โดยมีรากฐานมาจากคำสอนของชินกัน (Shinkan) ซึ่งเป็นพระเซนในช่วงสมัยคามาคุระ (Kamakura period) ของญี่ปุ่น
ชินกันศึกษาธรรมะในหลายสำนัก รวมถึงการศึกษาลัทธิเซนและเทนได (Tendai) อย่างลึกซึ้ง ก่อนจะกลายเป็นพระที่มีชื่อเสียงในเรื่องการแสวงหาความรู้และการปลุกจิตสำนึกให้เกิดการตื่นรู้จริงในตัวผู้เรียน โดยไม่ยึดติดกับคำตอบที่เป็นทฤษฎีหรือคำตอบที่ตายตัว
ในนิทานนี้ ชินกันแสดงให้เห็นถึงการถามคำถามที่ท้าทายจิตใจและการไม่ยึดติดกับคำตอบที่ง่ายดาย แต่กลับเน้นการปลุกให้ผู้คนตื่นรู้จากการใคร่ครวญภายในและเข้าใจในธรรมชาติของตัวเอง เรื่องนี้ยังสะท้อนถึงลักษณะการสอนในเซนที่มักจะใช้การทดสอบและกระตุ้นจิตใจของผู้เรียนให้เห็นความจริงด้วยตัวเอง มากกว่าการให้คำตอบที่ชัดเจน
คติธรรม: “การตื่นรู้ไม่ได้มาจากคำตอบที่คาดหวัง แต่เกิดจากการเข้าใจในปัจจุบันขณะและการปล่อยวางสิ่งที่ไม่จำเป็น”