ในโลกที่การเอาชนะดูเหมือนเป็นเป้าหมายสูงสุด ไม่ใช่ทุกชัยชนะที่จะมาจากความดี และไม่ใช่ทุกความพ่ายแพ้จะนำไปสู่ความสูญเสีย
มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่ง เล่าถึงชายสองคนที่เดิมพันกันด้วยลูกเต๋า แต่บทเรียนที่แท้จริงไม่ได้อยู่บนกระดานเกม หากแต่อยู่ในใจของผู้ที่เลือกจะซื่อสัตย์ และกล้าที่จะให้อภัยแม้ในวันที่ถูกหลอกซ้ำแล้วซ้ำเล่า… กับนิทานชาดกเรื่องสองนักพนัน
เนื้อเรื่องนิทานชาดกเรื่องสองนักพนัน
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ในเมืองหนึ่ง มีชายสองคนที่เล่นการพนันกันทุกวัน คนหนึ่งเป็นคนซื่อสัตย์ เล่นด้วยใจรักความยุติธรรม ส่วนอีกคนกลับเจ้าเล่ห์ เขาเล่นได้ก็หัวเราะเริงร่า แต่พอเสีย เขาก็หาอุบายจะหยุดเกมทันที
วันหนึ่ง ขณะที่พวกเขานั่งตรงข้ามกัน ใต้ต้นไม้ใหญ่ในลานตลาด เสียงลูกเต๋ากระทบพื้นไม้ดังกริ๊ก ๆ เสียงหัวเราะเบา ๆ ดังขึ้นจากฝั่งชายผู้ซื่อสัตย์
“วันนี้ดวงฉันคงดี” เขาพูดพลางยิ้ม
แต่สีหน้าของอีกฝ่ายกลับเคร่งเครียด สายตาไล่มองลูกเต๋าอย่างกังวล และในจังหวะที่เขาเสียอีกตา เขาก็แสร้งทำตกใจ
“อ้าว! ลูกเต๋าหายไปลูกหนึ่ง!” เขาพูดพลางเอื้อมมือปิดปากแสร้งไอ
ชายผู้ซื่อสัตย์จ้องมองนิ่ง ๆ เหมือนเห็นอะไรบางอย่าง
“เจ้าคงกลืนมันไปอีกแล้วสินะ” เขาพึมพำในใจ
นี่ไม่ใช่ครั้งแรกที่เหตุการณ์นี้เกิดขึ้น และทุกครั้งเกมก็จบลงทันที โดยที่อีกฝ่ายไม่ยอมเล่นต่อ
หลังจากเกิดเรื่องเช่นนี้ซ้ำ ๆ ชายผู้ซื่อสัตย์เริ่มรู้สึกหมดความอดทน
“ข้าไม่อยากเอาชนะด้วยกลโกง…แต่หากเขายังไม่รู้ว่าการหลอกลวงมีผลอย่างไร ก็ควรมีคนสอนให้รู้”
เขากลับบ้านในคืนนั้น หยิบลูกเต๋าคู่หนึ่งมาล้างให้สะอาด แล้วทายาพิษชนิดอ่อนลงบนพื้นผิว ก่อนปล่อยให้แห้งอย่างแนบเนียน
วันต่อมา ทั้งสองกลับมานั่งประจำที่เดิม เขายื่นลูกเต๋าคู่นั้นให้
“วันนี้เจ้าทอยก่อนสิ” เขากล่าวด้วยรอยยิ้มเรียบ ๆ
เกมดำเนินไปตามปกติ จนกระทั่งฝ่ายเจ้าเล่ห์เริ่มเสียติดกันหลายตา สีหน้าของเขาเริ่มเปลี่ยนอีกครั้ง
และแล้ว เขาก็ทำสิ่งเดิมอีกครั้ง เขาทำทีว่าลูกเต๋าหาย แล้วแอบกลืนมันเข้าปาก…
แต่ครั้งนี้ ร่างของเขาเริ่มสั่น น้ำตาไหลออกมาอย่างไม่รู้ตัว แล้วเขาก็ทรุดลงกับพื้นโดยไม่พูดอะไร
เสียงในลานตลาดเงียบลง ทุกคนหันมามองด้วยความตกใจ
“นี่เป็นผลของความไม่ซื่อสัตย์…” ชายผู้ซื่อสัตย์พูดกับตัวเอง ก่อนจะรีบเข้าไปช่วยเพื่อนของเขาอย่างไม่รอช้า
ชายผู้ซื่อสัตย์รีบพาร่างเพื่อนที่กำลังแน่นิ่งไปยังบ้านของตน ใช้สมุนไพรล้างพิษและคอยเช็ดตัวให้ตลอดทั้งคืน
เวลาผ่านไปหลายชั่วโมง ในที่สุดร่างที่เคยนิ่งเงียบก็ค่อย ๆ ขยับเปลือกตาขึ้น เขาพบว่าตนเองนอนอยู่บนเสื่อ มีกลิ่นสมุนไพรลอยอวลรอบตัว
“ข้า…ยังไม่ตายหรือ” เขาพึมพำเบา ๆ
ชายผู้ซื่อสัตย์นั่งอยู่ใกล้ ๆ สายตาเปี่ยมด้วยความอ่อนโยน
“ข้ายังไม่อยากให้เจ้าไป…อย่างน้อยก็ไม่ใช่โดยที่เจ้าตายทั้งที่ยังไม่รู้ผิดชอบชั่วดี”
ชายผู้เคยโกงหลบตา รู้สึกทั้งละอายและสับสน
“เจ้ารู้มาตลอดงั้นหรือ ว่าข้ากลืนลูกเต๋า?”
“ใช่ ข้าเห็นมาตั้งแต่ครั้งแรก…แต่ข้าอยากให้เจ้ารู้ด้วยตัวเองว่า ความโกงไม่ได้ทำให้เจ้าชนะอย่างแท้จริง”
หลังจากวันนั้น เขาไม่กลับไปที่ลานตลาดอีกเลย
เขาใช้เวลาหลายวันนั่งเงียบ ๆ อยู่ใต้ต้นไม้ ครุ่นคิดถึงสิ่งที่เกิดขึ้น ชายผู้ซื่อสัตย์ไม่ได้ตำหนิเขาด้วยถ้อยคำรุนแรง แต่เลือกใช้การกระทำแทน
เมื่อเขาฟื้นตัวดีแล้ว เขากลับไปหาชายผู้นั้นอีกครั้ง พร้อมกับลูกเต๋าคู่ใหม่ในมือ “เจ้าจะเล่นกับข้าอีกสักตาไหม?”
ชายผู้ซื่อสัตย์ยิ้มบาง ๆ แล้วพยักหน้า
ครั้งนี้ ไม่มีการโกง ไม่มีคำพูดลวง ไม่มีลูกเต๋าหาย
มีเพียงเสียงหัวเราะเบา ๆ กับความรู้สึกที่ว่า… มิตรภาพอาจเริ่มต้นใหม่ได้เสมอ ถ้าใจพร้อมจะเปลี่ยนแปลง
นิทานเรื่องนี้สอนให้รุ้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… การกระทำที่ไม่ซื่อสัตย์ แม้จะได้ผลชั่วคราว แท้จริงแล้วเป็นการวางยาพิษไว้ในใจของตัวเอง ความจริงใจอาจดูอ่อนแอในสายตาคนบางคน แต่ในที่สุด ความเมตตาและความอดทนจะเป็นผู้ชนะที่แท้จริง
ชายผู้ซื่อสัตย์ไม่ได้ตอบโต้การโกงด้วยความโกรธ แต่เลือกให้บทเรียนผ่านผลของการกระทำโดยตรง และเมื่อเพื่อนล้ม เขาไม่ได้ทอดทิ้ง แต่กลับยื่นมือช่วยเหลือ นั่นคือความเข้มแข็งอย่างแท้จริงของผู้ที่มีธรรมะในใจ
การให้อภัย ไม่ได้แปลว่าเห็นด้วยกับความผิด แต่คือการเปิดโอกาสให้คน ๆ หนึ่งได้เปลี่ยนแปลง และเริ่มต้นใหม่อย่างมีคุณค่ากว่าเดิม
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานชาดกเรื่องสองนักพนัน (อังกฤษ: The Two Gamblers) จัดอยู่ในหมวดมนุษยชาดก หรือชาดกที่พระโพธิสัตว์เสวยชาติเป็นมนุษย์ ซึ่งเน้นแสดงธรรมะผ่านพฤติกรรม ความคิด และการตัดสินใจของมนุษย์ในสถานการณ์ต่าง ๆ
พระพุทธองค์ทรงเล่าเรื่องนี้ขึ้นเมื่อมีภิกษุรูปหนึ่งแสดงความไม่พอใจต่อเพื่อนสหธรรมิกผู้เคยกระทำผิด และลังเลว่าจะให้อภัยดีหรือไม่ พระองค์จึงตรัสเล่าชาดกนี้เพื่อแสดงให้เห็นว่า แม้ในอดีต พระองค์เองเคยเป็นผู้ที่ถูกโกงแต่เลือกใช้เมตตาและสติปัญญานำทางแทนความโกรธแค้น
ในเรื่องนี้ พระโพธิสัตว์เสวยชาติเป็นชายผู้ซื่อสัตย์ในเกมพนัน ผู้ไม่เพียงแต่ยืนหยัดในความยุติธรรม แต่ยังใช้ความอดทนและเมตตาช่วยเหลือผู้หลงผิดให้กลับมาเดินบนทางธรรม
ชาดกเรื่องนี้จึงเน้นย้ำว่า “ธรรมะไม่เพียงใช้กับคนดี แต่ใช้เพื่อเปลี่ยนใจคนที่ยังไม่ดีให้กลายเป็นผู้มีปัญญาและมีคุณธรรมได้ด้วย”
คติธรรม: “การชนะด้วยกลอุบายคือการแพ้ในใจตนเอง แต่การให้อภัยผู้เคยล่อลวงด้วยเมตตา คือชัยชนะที่สง่างามที่สุดเพราะเป็นชัยชนะที่ปลุกให้คนอีกคนกลายเป็นคนใหม่ โดยไม่ต้องย่ำยีเขาให้ต่ำลง”