ความกระหาย มักทำให้เรายอมลดการสังเกต และความดีใจ มักทำให้เราข้าม “สิ่งเล็กน้อยที่ผิดปกติ” จนบางครั้ง… ภัยไม่ได้มาจากสิ่งที่น่ากลัว แต่มาจากสิ่งที่ดูปลอดภัยเกินไป
มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่ง ว่าด้วยผืนน้ำที่ใสเหมือนกระจก กับรอยเท้าที่เดินเข้า… แต่ไม่เคยย้อนกลับ และหัวหน้าผู้ไม่วิ่งเร็วกว่าใคร แต่มองรอบตัวมากกว่าทุกคน กับนิทานชาดกเรื่องลิงผู้ปราดเปรื่อง
เนื้อเรื่องนิทานชาดกเรื่องลิงผู้ปราดเปรื่อง
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้ว ในป่ากว้างซึ่งทอดยาวไกลสุดสายตา มีกลุ่มลิงใหญ่อาศัยอยู่รวมกัน นำโดยจ่าฝูงลิงผู้มากประสบการณ์และมีสติรอบคอบ
วันหนึ่งแสงแดดสาดแหลมลงมาตั้งฉากกับพื้นดิน ความร้อนระอุแล่นเข้าไปในผิวไม้ ใบหญ้า และในลมหายใจของทุกชีวิต ฝูงลิงต่างกระหายน้ำจนหมดแรง
พวกมันเดินฝ่าร่มเงา เถาวัลย์ และลำธารแห้ง มุ่งหน้าไปยังที่ที่ดูเหมือนจะมีน้ำเหลืออยู่
ไม่นาน ลิงตัวหน้าสุดก็ร้องขึ้นด้วยความดีใจ “ข้างหน้ามีน้ำ ! มีทะเลสาบจริง ๆ !”
เมื่อหัวหน้าลิงมองตาม เขาก็เห็นผืนน้ำใสสงบ ล้อมรอบด้วยหญ้าสีเขียวและต้นไม้สูง กลางผืนป่าอันเงียบงัน
ลิงทั้งฝูงกระโดดโลดเตรียมจะพุ่งลงน้ำด้วยความดีใจ แต่ยังไม่ทันได้ขยับ หัวหน้าลิงก็กระโดดขึ้นกิ่งไม้แล้วตะโกนลั่น
“หยุดก่อน ! ยังไม่ถึงเวลาแห่งความดีใจ”
ฝูงลิงหยุดกึก หันมองผู้นำของพวกมันด้วยความงุนงง “ทำไมเล่า ? น้ำอยู่ตรงหน้า ทำไมไม่ให้ลงไป ?”
หัวหน้าลิงกวาดตามองไปรอบ ๆ สระ ใบหน้าของเขายังสงบ แต่แววตากลับเปลี่ยนไปอย่างลึกซึ้ง
“ทะเลสาบนี้ดูใส สวย และเงียบเกินไป” เขาพูดเสียงเบา “แต่สิ่งที่เงียบเกินไป…บางทีก็ซ่อนอะไรไว้”
เขากระโดดลงจากกิ่งไม้อย่างเงียบเชียบ แล้วเดินไปตามชายฝั่งอย่างระมัดระวัง ทุกก้าวของเขาเหมือนจะเดินเข้าไปหาคำตอบบางอย่าง
ฝูงลิงที่เหลือยืนค้างกลางแดด ไม่เข้าใจว่าทำไมการดับกระหายจึงต้องรอการสังเกต
แต่ในใจของหัวหน้าลิง… เขารู้ดีว่า ความหิวกระหายในร่างกาย ไม่อันตรายเท่ากับความประมาทที่อยู่ในใจ
หัวหน้าลิงย่อตัวลงช้า ๆ แล้วมองพื้นดินริมน้ำ ใต้ใบไม้และผืนทรายที่ยังเปียก
เขาเห็นรอยเท้าหลายขนาดทั้งของลิง สัตว์เล็ก สัตว์ใหญ่ แต่ทุก ๆ รอย… มุ่งหน้าเข้าสู่ทะเลสาบโดยไม่มีแม้แต่รอยเดียวที่ย้อนกลับออกมา
เขาเงยหน้ามองผิวน้ำที่ใสราวกระจกอีกครั้งเงียบเกินไป เย็นเกินไป และสะอาดเกินเหตุ
“นี่ไม่ใช่แค่แหล่งน้ำธรรมดา…แต่น่าจะมีบางสิ่งอาศัยอยู่” เขาพึมพำเบา ๆ
ภาพของสระน้ำซึ่งดูล่อใจเมื่อครู่ กลับกลายเป็นหลุมพรางอันสวยงามในสายตาเขา
เขาหันกลับไปหาฝูงลิงแล้วตะโกนเสียงดัง “ฟังให้ดี ! ไม่มีใครลงน้ำเด็ดขาด!”
ฝูงลิงนิ่งเงียบเมื่อเห็นสีหน้าจริงจังของผู้นำ มันไม่ใช่ความกลัว…แต่คือความหนักแน่นของใครบางคนที่เห็นมากกว่าที่ตาเห็น
หัวหน้าลิงหักไม้ไผ่ที่อยู่ข้างทาง แล้วตัดปลายสองด้านให้กลวงเหมือนหลอด ก่อนยื่นให้ลิงตัวหนึ่ง
“ใช้สิ่งนี้ดูดน้ำจากริมฝั่ง ไม่ต้องลงไปในสระ”
ลิงตัวนั้นลองทำตาม แล้วรีบพยักหน้า “ได้จริง ๆ! น้ำสะอาดเหมือนเดิม!”
ฝูงลิงแต่ละตัวจึงช่วยกันหากิ่งไม้ไผ่และค่อย ๆ ดื่มน้ำอย่างปลอดภัยจากริมสระ
ไม่มีใครถูกล่อลวงด้วยความกระหายอีก ไม่มีเสียงหัวเราะ ไม่มีเสียงโวยวาย มีเพียงสติที่สงบและการรอดอย่างเงียบ ๆ
และเมื่อเงาของต้นไม้ทอดยาวข้ามสระน้ำไม่มีใครเข้าไปในนั้นเลยสักตัวเดียว
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า…
นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า… บางครั้ง ความปลอดภัยไม่ได้มาจากการรู้มาก แต่มาจากการ “ไม่รีบเชื่อในสิ่งที่ดูดีทันที” โดยไม่ตรวจสอบให้แน่
จ่าฝูงลิงในเรื่องนี้ ไม่ได้มีเวทมนตร์หรืออำนาจเหนือใคร เขาแค่รู้จักชะลอความดีใจ และมองให้ลึกกว่าผิวน้ำที่ใส เพราะในโลกนี้… ภัยบางอย่างไม่ซ่อนตัวในความมืด แต่ซ่อนอยู่ในสิ่งที่น่าไว้ใจเกินไป
ที่มาของนิทานเรื่องนี้
นิทานชาดกเรื่องลิงผู้ปราดเปรื่อง (อังกฤษ: The Clever Monkey) นิทานเรื่องนี้จัดอยู่ในหมวดติณมัยชาดก หรือหมวดสัตว์ชาดก ซึ่งเป็นหมวดที่พระโพธิสัตว์เสวยชาติเป็นสัตว์ป่า โดยใช้ไหวพริบ ปัญญา และการรู้เท่าทันภัยในการนำพาผู้อื่นให้รอดพ้นจากความตาย
พระพุทธองค์ทรงเล่าเรื่องนี้ขึ้น เมื่อภิกษุกลุ่มหนึ่งแสดงความประมาทในวัตรปฏิบัติ ด้วยคิดว่า “สิ่งนี้เคยทำได้ก็น่าจะทำได้อีก” โดยไม่ได้พินิจว่ากาลสถานที่และเงื่อนไขเปลี่ยนไปแล้ว
พระองค์จึงตรัสเล่าย้อนถึงอดีตชาติที่พระองค์เสวยชาติเป็นหัวหน้าฝูงลิง ผู้ใช้เพียงร่องรอยบนผืนทรายและสัญญาณเงียบ ๆ จากธรรมชาติ เป็นคำตอบว่าควรหยุดตรงไหน และไม่ควรก้าวต่อไป
ชาดกเรื่องนี้จึงตอกย้ำว่า สติไม่ใช่เพียงเพื่อพิจารณาสิ่งร้าย แต่คือการเฝ้าระวังแม้ในสิ่งที่ดูดี
เพราะบางกับดัก… ไม่ได้วางไว้ในความน่ากลัว แต่ซ่อนอยู่ในสิ่งที่ดูปลอดภัยเกินไป